Karvaš, Peter (1920–1999) Works   hu sk

Biography

Peter Karvaš (ur. 25.04.1920), słowacki prozaik, dramatopisarz, felietonista, teoretyk dramatu, publicysta kulturalny. Pracował jako dramaturg, attaché kulturalny w Bukareszcie, sekretarz Związku Pisarzy Słowackich (Zväz slovenských spisovateľov), redaktor czasopisma Kultúrny život. Po okupacji ČSSR, w czasach tzw. normalizacji, dla teatrów i wydawnictw stał się twórcą kłopotliwym; musiał także zrezygnować z wykładania na VŠMU- został pracownikiem naukowym Výskumnego ústavu kultúry w Bratysławie.
Dzieła P. Karvaša, różnorodne rodzajowo, gatunkowo i tematycznie, nie posiadają jednakowej wartości artystycznej. Publikować zaczął na łamach czasopism (już jako student); podczas wojny zrealizował (pod pseudonimem) kilka słuchowisk radiowych i sztukę teatralną, ale napisane wtedy prozy mógł wydać dopiero w 1945 roku: ten rok uważa się za oficjalny początek jego twórczości. Ukazał się wtedy zbiór tekstów publicystycznych i dziennikowych zapisków z okresu Słowackiego Powstania Narodowego (SNP) zatytułowany Most oraz pierwsza sztuka teatralna - Meteor.
Zainteresowanie krytyki wzbudziły zbiory opowiadań i nowel: Niet prístavov (1946) i Polohlasom (1947), napisanych w latach wojny, wyrażających poczucie zagrożenia wywołane niejasnością i niepoznawalnością świata, ale będących jednocześnie próbą intelektualnego pojęcia rzeczywistości.
Sposób pisania zaprezentowany w wymienionych utworach sprawił, że P. Karvaša zaliczono do grupy tzw. poetów fabuły (básnici sujetu) - obok D. Tatarki czy J. Červeňa. Jednakże jego twórczość - oprócz poetyzacji i estetyzacji rzeczywistości, charakterystycznej dla poetów fabuły - korzysta również z formy intelektualnej wypowiedzi. Najważniejsze bowiem dla struktury tekstów tego autora są racjonalizm i logika.
Po wojnie (lata 1945- 1954) zostały także opublikowane i wystawione (lub wystawione i opublikowane- różna była kolejność w poszczególnych przypadkach) starsze i nowopowstałe sztuki teatralne: Spolok piatich, P, Hra o básnikovi, Bašta, Návrat do života, Ľudia z našej ulice, Srdce plné radosti. Obserwujemy w nich stopniowe przechodzenie od egzystencjalnego, osobistego typu pisania do społecznie zaangażowanego.
W roku 1949 ukazała się pierwsza część (planowanej, ale niedokończonej) trylogii mającej tworzyć epicki obraz sytuacji społecznej w ostatnim dziesięcioleciu na Słowacji, zatytułowana Toto pokolenie. Druga część, Pokolenie v útoku (1952), wywołała pamiętną dyskusję na temat realizmu socjalistycznego w literaturze słowackiej: obrońcy powieści widzieli w niej udaną próbę zastosowania konwencji tego nurtu, krytycy zwracali uwagę na schematyzm, niewiarygodną konstrukcję świata przedstawionego, niską wartość artystyczną utworu.
Za schematyczny uznano również zbiór opowiadań S nami a proti nám (1950), tematyzujący powstanie (SNP).
Natomiast jako jeden z pierwszych twórców zwrócił się P. Karvaš w stronę satyry, humoru, gier słownych. Powstały takie dzieła, jak Čert nespí, Čertovo kopýtko, Maľovať čerta na stenu (odpowiednio 1954, 1957, 1970; znane i wydane wspólnie w 1971 jako Čertoviny, uzupełnione satyrycznymi i humorystycznymi prozami z tomu Konfety a leporelá z 1961r.). Szczytowym osiągnięciem tego nurtu twórczości autora jest Kniha úľavy z 1970r.; późniejsze dzieła już tylko powtarzają wcześniejsze motywy i formy.
W latach 60. P. Karvaš w swych dramatach próbował odsłaniać wpływ totalitarnego systemu na życie jednostki, z uwzględnieniem błędów i winy obu stron: władzy, ale i obywateli posłusznych reżimowi. Sztuki tego typu cechują paradoks i absurd: Absolútny zákaz (1969; tematem jest wprowadzenie zakazu wyglądania przez okno) - ze względu na ten utwór twórczość pisarza została wyłączona z oficjalnego obiegu; Antigona a tí druhí (1962), Veľká parochňa (1964), Experiment Damokles (1967); z nowszych: Súkromná oslava (1986), Vlastenci z mesta Yo (1988), Zadný vchod (1988).
Po 1989 roku ukazały się: zbiór próz Poľahčujúca okoľnosť, nowela Velikán čiže život a dielo profesora Bagoviča, ale i one są wtórne w stosunku do wcześniejszych dzieł.
P. Karvaš jest także autorem rozpraw krytycznych poświęconych zagadnieniom dramatu.