This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Vilikovský, Pavel: Ostatni koń Pompeji (Posledný kôň Pompeji in Polish)

Portre of Vilikovský, Pavel

Posledný kôň Pompeji (Slovak)

Keď sa uchýliš do samoty, musíš sa starať nie o to, aby ľudia o tebe ovorili, ále aby si sa zhováral sám so sebou. O čom však budeš hovoriť? O tom, čo ľudia robia len pri iných, ohováraj sa sám u seba: navykneš pravdu aj hovoriť, aj ju počuť.
Seneca

Volská tvár, bez urážky. Ale prečo som sa zľakol? Že tak odrazu? Alebo toho pomyslenia? Ťažká, masívna tvár vola; čomusi takému rozmernému asi aj ťažko dať výraz, jeden spoločný a zrozumiteľný. Tvár, ktorá narástla na lebke ako nádor.
Ale čoho som sa zľakol? Pomyslenia nie, nie som taký mladý a som si stihol pomyslieť kadečo; pri myslení neplatí dobvkus ani vychovanie. Pomyslel som si, čo som videl. Tvár, ktorej akoby napriek všetkej rozmernosti chýbala jedna noha. Moja. Zľakol som sa tej prázdnoty, že nevidím.
Postávali
tam pred hotelom nejakí ľudia, jeden-dvaja, už nie koľko dní, ale nevenoval som im pozornosť. Hotel, hoci na dosah, bol iný svet. Postavy s transparentom, ale ja som zakaždým odbočil doprava. Je kruté, z mojej strany, že vo mne nevzbudili nijakú zvedavosť.
Teraz bola nedeľa a ktovie prečo, azda v predtuche, že odídem, na rohu som zrazu pocítil hotel ako manko. Sused, a ani raz sa mu neprihovorím? Vlastne som za celý čas ešte nebol v hoteli, a keď je nedeľa, treba si ju nejako ozvláštniť. Vedel som, že hotely mávajú na prízemí vlastný bar, ale o to nejde; myslel som na iné a bez obzretia som sa otočil. Päť krokov, šesť... Cestou som sa, ako to už býva, na muža nepozeral, aby si náhodou nemyslel, že sa na neho pozerám. Než som vystúpil na chodník, prečítal som si transparent, ktorý držal v rukách. Do not patronize this hotel. Nevyužívajte služby tohto hotela, povedzme. To ma pomýlilo, skôr by som bol čakal, že žobre alebo propaguje nový šampóń na vlasy, a skôr by som sa bol s tým aj vyrovnal.
Taká tvár! Tvár, ktorá
mu doslova prerástla cez hlavu, ktorou si vôbec nevedel rady. V Bratislave by som si k takejto tvári vymyslél legendu, a nič to, že by bola nepravdivá, celkom vedľa; ale trúfal by som si. To je domov, tá odvaha dopovedúvať chýbajúce príbehy.
Myslel som na iné, práve, a myšlienka vletela do tej tváre ako pod auto. Rozmýšľal som o názve práce, ktorú pre mňa vymyslel profesor Okey-Dokey: Prvky slovanskej citovosti v diele Josepha Conrada; vlastne nerozmýšľal, iba som ho, ako už tisíckrát predtým, naprázdno omáľal v ústach ako cumeľ a odrazu sa mi roztvoril pred očami v svojom skutočnom význame: Okey-Dokey si myslí, že som Slovan! Preto mi pre prácu vybral také zadanie, taký názov! Zľakol som sa, ale to bol len prvý úľak, menší, z toho nedorozumenia, že som si to celého trištvrte roka neuvedomil; na okamih som zastal, iba toľko, aby som sa mohol v duchu zvrtnúť na päte a rozbehnúť sa hneď a zaraz uviesť vec na pravú mieru. Niekto si poháma škrípaním zubov, ja takýmito predstavami. Onsi myslí... Vtedy sa dostavil druhý úľak, ozajstný: Veď som! Akoby som si pri holení v zrkadle zbadal na tele ďalšie, opačné pohlavie. Tak dlho už s ním žijem, a teraz! Reflexívne som zdvihol hlavu, akoby som sa chcel znovu pozrieť do zrkadla, presvedčiť sa, a uvidel som pred sebou tú tvár. V Londýne to bola neodvolateľne prázdna tvár; v zrkadle, moja. Čo chce odo mňa tento Slovan? Aby som priznal, že som dosiaľ žil v omyle, aby som sa od základu prehodnotil?
Ozaj, čo vlastne chcel?
Bol som od neho na tri kroky, na môj vkus trochu priblízko. Hanbil som sa odrazu zmeniť smer, a na tom chodníku nič okrem hotela nebolo. Mám mu hodiť zopár drobných? Ale veď on nežobre; nemá klobúk, ani škatuľu od topánok. Apeluje na známu slovanskú citovosť, moju a Conradovu? A ako sa má tá slovanská citovosť prejaviť? Že ho poslúchnem a hotel zďaleka obídem? Neskoro, ale aj keby, to by bola zrejme anglosaská citovosť, veď sa tou tabuľou obracal predovšetkým na Britov: nápis bol v angličtine, nie v slovanskom ani inom jazyku.
To ma zaujalo. Som predsa profík, nie? Odborník na prvky slovanskej citovosti v diele i v živote. Kým som prešiel tri kroky, mal som už slovanskú citovosť vymyslenú. Slovanská citovosť by bola, keby som napriek chlapovi s transparentom vošiel do hotela, prenajal si jednu z najlepších izieb, ubytoval sa, potom by som zišiel do jedálne, dal si výdatný obed, pohárik whisky, alebo ešte radšej fľašu šampanského, a z ničoho nič by som čašníkovi, recepčnej alebo rovno vedúcemu zmeny nahlas vynadal do vykorisťovateľských svíň, upírov a kapitalistickej svoloče. Potom by som sa pokojne, akoby nič odobral do svojej izby pozerať televíziu. Tak nejako by vyzerala slovanská citovosť, keby na ňu Slovanovi v Londýne nechýbala materiálna základňa.
Veselé zúfalstvo: keď už je tu to novonadobudnuté pohlavie, prečo by som sa s ním nepohral? Nie som rasista a na slovanskú citovosť neverím o nič viac ako na slovanské uši, ale ako profesionál viem, že by to bolo práve čosi takéto nekoordinované, nezrozumiteľné, no veľkolepé; čistý výkrik bez odozvy, nečitateľný nápis cez celý múr. Akýkoľvek praktický účinok, akákoľvek zmena v reálnom, hmotnom svete by tento akt ako citovosť znehodnocovala. Keby niečo také ako slovanská citovosť vôbec jestvovalo – čím nechcem povedať, že nejestvuje, pre niekoho, ale ja si odmietam dať svoju citovosť označkovať.
Pomýlil ma ten človek pred hotelom. Transparent mal nápis aj z druhej strany, keď som vchádzal do hotelových dverí, chlap ho ku mne otočil: Protest against victimization. Tomu som ani poriadne nerozumel. Pochopil som, že s ním mrzko vybabrali, ale čo ho konkrétne postihlo, to som nevedel dešifrovať. Bolo by hlúpe ľutovať ho a ani nevedieť za čo; bolo by to aj ľudsky bezočivé. Napokon, odstojí si svoje a pôjde domov; dá si nedeľnú večeru, dve pivá a po nočných správach sa vyspí so ženou. Môj príbeh je horší. Čoskoro sa mi skončí desaťmesačné štipendium, ktoré som dostal na skúmanie prvkov slovanskej citovosti v diele Josepha Conrada, a tým mi vyprší aj povolenie na pobyt. Večer sa vrátim do izby, v ktorej už takmer trištvrte roka trávim čas sám. Zdravím sa s vrátnikom, pár slov som stratil aj s chorvátskou upratovačkou, ale jedinou vzťahovou osobou je profesor Okey-Dokey, a ten mnou taktne pohŕda. Urobil pre mňa, čo sa dalo: vymyslel prácu o slovanskej citovosti v diele Josepha Conrada a vymohol na ňu desaťmesačné štipendium. Na slovanskú citovosť iste neveril o nič viac ako ja, aj keď to predo mnou nijako nedal najavo; veď ani ja pred ním. Správal sa ku mne s roztržitou srdečnosťou človeka, ktorému o dve minúty odchádza vlak. Vlastne z jeho pohľadu odchádzal vlak mne. Tak či onak, bol to vzťah dvoch ľudí na peróne.
Začínal som tomu rozumieť. Prvky slovanskej citovosti! Nešlo
o to, že by profesor Okey-Dokey nebol skvelý človek, ale na nepravde, čo aj spoločnej, nemožno založiť pinohodnotný vzťah. Okey-Dokey bol intelektuálny dravec, a kvôli mne zo svojej dravosti vycúval, akoby to bola len požičaná medvedia koža, v ktorej pózoval fotografom. Zazlieval si v duchu ten intelektuálny ústupok, ku ktorému som ho donútil. Urobil dobrý skutok, dokonca za cenu ťažkého kompromisu, a tým sa odo mňa ľudsky oslobodil. Nežiadal odo mňa vďačnosť, bol zdvorilý, ba akýmsi netrpezlivým spôsobom aj vľúdny, ale očakával, že aspoň na papieri budem na slovanskú citovosť veriť, a za túto intelektuálnu nepoctivosť – našu spoločnú nepoctivosť – mnou pohŕdal. Možno pohŕdal aj sebou, ale predo mnou sa tým nechválil, a tak dobre, aby som to na ňom vypozoroval, som ho zasa nepoznal. A možno si ma nevážil preto, že si neviem svoje problémy vyriešiť sám a tam, kde v skutočnosti ležia, teda doma. Možno ma témou slovanskej citovosti chcel nenápadne vykázať do mojich slovanských medzí. Alebo som možno bol iba vzťahovačný, keď som takto čítal jeho štandardnú anglickú zdvorilosť; možno celá tá slovanská citovosť nie je nič iné ako vzťahovačnosť. Nech už to bolo, ako chcelo, bol som odrazu zvedavý, či viem v sebe vzbudiť k tomu chlapovi pred hotelom nejaký cit. Môj vlastný cit, s mojím monogramom. Neviem, prečo sa zvedavosť upla práve na neho. Stál tam, a zrazu... Už týždeň tam stál a ponúkal mi svoj príbeh, a ja som si ho ani nevšimol. Žiadal ma, aby som sa vyhol hotelu, a kým som o tom nevedel, aj som sa mu vyhýbal; teraz doň vchádzam. Chcel som ho tým citom odprosiť? Ale výčitky svedomia sú citom k sebe, seba nimi ošetrujeme, nie druhého.



PublisherSlovenský Spisovateľ
Source of the quotationPosledný kôň Pompeji
Publication date

Ostatni koń Pompeji (Polish)

Twarz, bez obrazy, jak pysk wołu. Ale czemu się zląkłem? Bo tak niespodzianie? Czy, bo tak mi się pomyślało? Ciężki, masywny pysk wołu; dla czegoś o takich rozmiarach trudno chyba nawet znaleźć określenie, jedno, wspólne i zrozumiałe. Twarz, która zjawiła się na czaszce niczym narośl.
Ale czego się zląkłem? Nie tej myśli, mam swoje lata i pomyśleć zdarzyło mi się już niejedno; co się tyczy myślenia, nie rządzi nim dobry smak ani wychowanie. Pomyślałem tak, bo to właśnie ujrzałem. Twarz, której, choć taka wielka, zdawało się brakować jednej nogi. Mojej. Zląkłem się tej pustki, tego, czego nie widzę.
Stali tam przed hotelem jacyś ludzie, jeden, dwóch, już ileś dni, ale nie zwracałem na nich uwagi. Hotel, chociaż tuż obok, to był inny świat. Faceci z transparentami? Lecz ja za każdym razem skręcałem w prawo. Może to z mojej strony okrutne, lecz nie budzili we mnie najmniejszego zainteresowania.
Teraz była niedziela i kto wie dlaczego, pewnie w przewidywaniu rychłego wyjazdu, nagle na rogu poczułem, że ten hotel jest czymś, czego mi brakowało. Sąsiad, a ani razu się do niego nie odezwę? Dotychczas przecież nigdy nie byłem jeszcze w tym hotelu, a skoro jest niedziela, godzi się jakoś ją sobie upamiętnić. Wiedziałem, że hotele mają na parterze własne bary, lecz
mniejsza o to; zależało mi na czym innym i bez namysłu skręciłem w tamtą stronę. Pięć kroków, sześć... Idąc, jak zwykle, nie patrzyłem na tego człowieka, żeby nie pomyślał przypadkiem, że mu się przypatruję. Zanim wszedłem na chodnik, odczytałem napis na tablicy, którą trzymał w rękach. „Do not patronize this hotel". Nie korzystajcie z usług tego hotelu, powiedzmy. Zbiło mnie to z tropu, spodziewałbym się raczej, że żebrze lub reklamuje nowy szampon do włosów, i prędzej przeszedłbym też nad tym do porządku.
Taka twarz! Twarz, która dosłownie przerosła go o głowę, z którą zupełnie nie potrafił sobie poradzić. Gdybym zobaczył taką twarz w Bratysławie, wymyśliłbym o niej legendę; może i nieprawdziwą, może całkiem chybioną, ale poważyłbym się na to. U siebie, w kraju, ma się odwagę dopowiadać brakujące historie.
Myślałem o innych sprawach, prawdziwych, i moja myśl wpadła pod tę twarz jak pod samochód. Zastanawiałem się nad tytułem pracy, który wymyślił dla mnie profesor Okey-Dokey: Pierwiastki uczuciowości słowiańskiej w twórczości Josepha Conrada; właściwie nie zastanawiałem się, tylko – jak tysiąc juž razy przedtem – obracałem go w ustach jak smoczek i nagle stanął mi przed oczami w swoim rzeczywistym znaczeniu: Okey-Dokey widzi we mnie Słowianina! Dlatego na temat pracy wybrał dla mnie takie zadanie, taki tytuł! Złąkłem się, lecz był to tylko lęk pierwszy, mniejszy, związany z mą ignorancją, z tym, że przez całe trzy czwarte roku to do mnie nie dotarło. Przystanąłem na moment, tylko na tyle, by móc w duchu obrócić się na pięcie i natychmiast znów ruszyć, i od razu sprowadzić rzecz na właściwe tory. Ktoś szuka pomocy w zgrzytaniu zębami, ja – w takich wyobrażeniach. On widzi we mnie... Wtedy ogarnął mnie lęk drugi, prawdziwy: Toć jestem nim! Jakbym goląc się, spostrzegł w lustrze na mym ciele znamiona drugiej, przeciwnej płci. Tak długo już z nimi żyję, aż tu nagle! Odruchowo uniosłem głowę, jakbym chciał jeszcze raz spojrzeć w lustro, przekonać się, i ujrzałem przed sobą tę twarz. W Londynie była to twarz nieodwołalnie pusta; ta w lustrze, moja. Czego ode mnie chce ten Słowianin? Żebym przyznał, że byłem dotychczas w błędzie, ażebym zasadniczo zmienił mą ocenę samego siebie?
Otóż to: czego właściwie chciał? Znajdowałem się trzy kroki od niego, na mój gust trochę za blisko. Wstyd mi było zmienić nagle kierunek, a przy tym chodniku oprócz hotelu nie było nic. Czy mam rzucić mu parę pensów? Lecz on przecież nie żebrze; nie leży przed nim kapelusz ani pudełko po butach. Czyżby apelował do znanej słowiańskiej uczuciowości, mojej oraz Conrada? A jak się taka słowiańska uczuciowość przejawia? Że usłucham go i ominę hotel z daleka? Na to już za późno, ale gdyby nawet, byłoby to raczej wyrazem uczuciowości anglosaskiej, napis na tej tablicy adresowany był przecież przede wszystkim do Brytyjczyków: był po angielsku, nie w języku słowiańskim lub jakimś innym.
Zaciekawiło mnie to. Jestem przecież fachmanem, no nie? Specjalistą od pierwiastków uczuciowości słowiańskiej w twórczości, jak i w życiu. Zanim zrobiłem trzy kroki, uczuciowość słowiańską już wymyśliłem. Przejawem uczuciowości słowiańskiej byłoby, gdybym nie zważając na faceta z tablicą wszedł do hotelu, wynajął jeden z najlepszych pokoi, rozgościł się, zszedł do hotelowej restauracji, spożył obfity obiad, wychylił szklaneczkę whisky lub, jeszcze lepiej, flaszkę szampana, a następnie ni stąd, ni zowąd na cały głos nawymyślał kelnerowi, recepcjonistce albo samemu kierownikowi zmiany od świńskich wyzyskiwaczy, krwiopijców i kapitalistycznych swołoczy. Po czym spokojnie, jak gdyby nigdy nic, wróciłbym do swojego pokoju, aby oglądać telewizję. Jakoś tak wyglądałaby uczuciowość słowiańska, gdyby Słowianinowi w Londynie nie brakowało bazy materialnej.
Wesoła rozpacz: skoro już mam tę nowo nabytą płeć, czemu nie miałbym się nią pobawić? Nie jestem rasistą i w uczuciowość słowiańską nie wierzę ani trochę bardziej niż w słowiańskie uszy, ale będąc profesjonalistą, wiem, że byłoby to właśnie coś takiego, nieskoordynowanego, niezrozumiałego, lecz wspaniałego; czysty okrzyk bez echa, nieczytelny napis, biegnący przez całą ścianę. Wszelka działalność praktyczna, każda zmiana w realnym, materialnym świecie pozbawiałaby ten akt cech uczuciowości. Gdyby coś takiego jak uczuciowość słowiańska w ogóle istniało; nie chcę przez to powiedzieć, że nie istnieje, dla kogoś – lecz sam nie życzę sobie, by moją uczuciowość opatrywano jakimiś etykietkami.
Ten człowiek przed hotelem zmylił mnie. Tablica miała napis także po drugiej stronie, kiedy wchodziłem w hotelowe drzwi, facet obrócił ją tak, bym mógł przeczytać: „Protest against victimization". Tego nawet porządnie nie rozumiałem. Pojąłem, że postąpiono z nim nieładnie, ale co go konkretnie spotkało, nie mogłem się domyślić. Głupio byłoby żałować go i nawet nie wiedzieć dlaczego; w aspekcie ludzkim zakrawałoby to nawet na bezczelność. Ostatecznie, odstoi swoje i pójdzie do domu; zje niedzielną kolację, wypije ze dwa piwa i po wiadomościach wieczornych prześpi się z żoną. Mój przypadek jest gorszy. Wkrótce skończy mi się dziesięciomiesięczne stypendium, przyznane na badanie pierwiastków uczuciowości słowiańskiej w twórczości Josepha Conrada, a więc straci także ważność zezwolenie na pobyt. Wieczorem wrócę do pokoju, w którym już prawie trzy kwartały spędzam czas w samotności. Witam się z portierem, zamieniłem też kilka słów z chorwacką sprzątaczką, lecz jedyną osobą, z którą łączą mnie liczące się stosunki, jest profesor Okey-Dokey, on zaś taktownie mną gardzi. Zrobił dla mnie, co się dało: wymyślił pracę o uczuciowości słowiańskiej w twórczości Josepha Conrada i wykołatał na nią dziesięciomiesięczne stypendium. W uczuciowość słowiańską z pewnością nie wierzył ani trochę bardziej niż ja, choć w żaden sposób nie dał mi tego poznać; ja jemu zresztą też nie. Odnosił się do mnie z roztargnioną serdecznością człowieka, któremu za dwie minuty odchodzi pociąg. Właściwie z jego punktu widzenia pociąg odchodził mnie. Tak czy owak, był to stosunek między dwoma ludźmi na peronie.
Zaczynałem to rozumieć. Pierwiastki uczuciowości słowiańskiej! Szło nie o to, że profesor Okey-Dokey mógłby nie być człowiekiem wspaniałym, lecz o to, že stosunki pełnowartościowe nie mogą opierać się na nieprawdzie, nawet jeśli posługują się nią obie strony. Okey-Dokey był intelektualnym drapieżnikiem, a dla mnie zrezygnował ze swojej drapieżności, jakby była ona jedynie pożyczoną niedźwiedzią skórą, w której pozował fotografom. W duchu miał sobie za złe to intelektualne ustępstwo, do którego go przymusiłem. Zrobił dobry uczynek, nawet za cenę wielkiego kompromisu, dzięki czemu uwolnił się ode mnie jako człowieka. Nie wymagał, bym okazywał mu wdzięczność, był uprzejmy, ba, w jakiś zdradzający niecierpliwość sposób nawet serdeczny, ale spodziewał się, że przynajmniej na papierze będę w uczuciowość słowiańską wierzył, i za tę nieuczciwość intelektualną – wspólną nam obu – gardził mną. Być może, gardził też sobą, lecz przede mną tym się nie chwalił, a tak znów dobrze, by to u niego zauważyć, go nie znałem. A może nie cenił mnie dlatego, że nie umiem rozwiązać swych problemów samodzielnie i tam, gdzie tkwią rzeczywiście, czyli u siebie w kraju. Może tematem słowiańskiej
uczuciowości chciał dyskretnie odesłać mnie na moje słowiańskie podwórko. Lub może byłem tylko przewrażliwiony, tak odczytując jego standardową angielską grzeczność; może cała ta uczuciowość słowiańska to nic innego jak tylko przewrażliwienie. Jakkolwiek z tym było, raptem zaciekawiło mnie, czy umiem wzbudzić w sobie jakieś uczucie do tego faceta przed hotelem. Moje uczucie, własne, z mym monogramem. Nie wiem, czemu przedmiotem mojej ciekawości stał się akurat on. Sterczał tam i nagle... Sterczał tam już od tygodnia, częstując mnie swą historią, a ja go nawet nie zauważyłem. Prosił mnie, bym omijał ten hotel, i póki o tym nie wiedziałem, omijałem go; teraz do niego wchodzę. Czy tym uczuciem chciałem go prosić o wybaczenie? Lecz wyrzuty sumienia to uczucie do nas samych, przynoszą ulgę nam, a nie komuś.

 



PublisherFundacja Pogranicze
Source of the quotationOstatni koń Pompeji
Bookpage (from–to)pp. 14-18
Publication date

minimap