This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Tarageľ, Dušan : Mato Grosso (Mato Grosso in Polish)

Portre of Tarageľ, Dušan

Mato Grosso (Slovak)

1

Na
narodeniny dostal chlapček plechový samopal a topánky. Topánky si musel hneď but. Boli mu veľké, ale mamička povedala, že to zimné topánky a kým príde zima, určite do nich dorastie. Chlapček stál uprostred kuchyne a celá rodina ho pozorovala. „Poprechádzaj sa v nich,“ povedal otecko. Chlapček urobil niekoľko neobratných krokov. „A teraz streľ zo samopalu!“ prikázal deduško. Chlapček strelil zo samopalu a celá rodina bola spokojná. „Keď som mal ja päť rokov," povedal deduško, „ani som nevedel, ako také topánky vyzerajú. Myslel som si, že je to niečo na jedenie." Deduško sa pustil do spomínania. „Keď bol hladomor,“ hovoril, „piekol sa chlieb aj z kameňa. Bol bez chuti a hrozne škrípal pod zubami, no našli sa aj takí, čo sa ním napchali tak, že sa potom nevládali pohnúť.“
Chlapčeka si už nikto nevšímal. Chvíľu počúval deduška, ale potom sa rozhodol, že poriadne vyskúša samopal. Nájde si nepriateľa
a bude s ním bojovať. So samopalom pripraveným na streľbu sa potichu zakrádal z izby do izby a prezeral všetky úkryty. V spálni nazrel pod posteľ a za skriňu. Nepriateľ tam nebol. V izbe, kde spával deduško, našiel pavúka, ale ten sa naľakal a schoval. V predsieni viseli na vešiaku kabáty a chlapčekovi sa zazdalo, že na kohosi striehnu. Namieril samopal a vystrelil. Ozval sa suchý praskavý zvuk, zo samopalu vyleteli iskry a bolo po kabátoch. Mŕtvo ovisli na vešiaku a v predsieni opäť zostalo ticho, rušené len hlasmi z kuchyne.
Chlapček priložil
ucho na vchodové dvere a načúval. Predstavil si, že vonku na schodišti stojí veľký tučný chlap a čaká. Možno pritom nahnevane fučí a v ruke má veľké vrece. Alebo kŕčovito otvára a zatvára ústa, aby bol pripravený zahryznúť sa do prvého, kto vyjde na schodište. Dvere boli studené. Chlapček pritláčal ucho čo najsilnejšie, až začul kroky. Niekto chodil od dverí k dverám a snažil sa našľapovať čo najtichšie. Deduško už chlapčekovi rozprával o Rozparovačovi a Odrezávačovi hláv: takí sa dopoludnia túlajú po vyľudnených sídliskách, vždy si niekoho chytia a odrežú mu hlavu alebo ho rozpárajú. Strašne sa pritom smejú a najradšej vraj chytajú, podľa deduška, malé deti. Kroky na chodbe stíchli a chlapček počul len vlastný dych. Z obývačky priniesol stoličku, pristavil ju k dverám a vyliezol na ňu. Až keď sa postavil na špičky, mohol cez sklený priezor pozorovať, čo sa robí na chodbe. V prítmí stali dvaja muži a čosi montovali pri dverách bytu oproti. Ozvalo sa zapraskanie, dvere sa otvorili a muži vošli dnu. Chlapček zliezol zo stoličky a utekal do kuchyne.
„Niektoré
psy už nechcú žrať naše žrádlo,“ hovoril otecko. „Ich majitelia tvrdia, že sú po ňom nejaké čudné.“ „Ako to?“ začudoval sa deduško, „veď dostávajú to najlepšie. Kto im dnes ponúkne lacnejšiu a výživnejšiu stravu?" „Jeden mi dokonca povedal," pokračoval otecko, „že na mňa zavolá políciu, ak ešte raz prídem. Jeho dogy vraj žrádlo len ochutnali a potom celú noc zavýjali a skučali.“ Chlapček stál vo dverách a počúval. Chcel porozprávať o mužoch, ktorých videl na chodbe, ale dostal chuť na koláč. Podišiel k stolu a vzal si. „Aj konkurencia sa zjavila,“ hovoril ďalej otecko, „nejakí Albánci či Rumuni. Minule ma zastavili a povedali, že ak im neprestanem kaziť kšeft, tak uvidím. Už sú rozťahaní všade.“ Deduško si všimol postávajúceho chlapčeka. V očiach mu zaiskrilo. „Zastreľ tatu!“ povedal. Chlapček pozrel na otecka a potom pokrútil hlavou. „Správne,“ povedal otecko, „tatu nesmieš zastreliť. Albánca zastreľ. Alebo Rumuna. Deduško ťa len skúšal.“ Chlapček prehltol posledné sústo a vybehol z kuchyne.
V predsieni opäť vyliezol na stoličku a priložil oko k priezoru. Prišiel práve včas: byt naproti sa otvoril a vystrčila sa hlava. Potom opäť vyšli dvaja muži a vliekli niečo podlhovasté a ťažké k výťahovým dverám. Chlapček sa začudoval: výťah už dávno nechodil, bol pokazený, a muži o tom asi nevedeli. Predmet, ktorý vliekli, vyzeral ako napchaté igelitové vrece. Jeden z mužov začal pri výťahu čosi montovať a dvere sa odrazu otvorili. Vrece hodili do šachty a výťah opäť zavreli. Toto sú určite nepriatelia, pomyslel si chlapček. Namieril samopal a spoza dverí dvakrát vystrelil. Potom opäť pozrel cez priezor. Obaja muži stáli nehybne na chodbe a pozerali k dverám, za ktorými sa skrýval. Chlapček sa vyľakal. Zoskočil zo stoličky a vbehol do kuchyne.
„Albánci
do toho svojho žrádla niečo pridávajú,“ hovoril otecko, „nejakú príchuť alebo niečo podobné. Psom to chutí a nie sú nervózne.“ „Príchute sú veľmi dôležité,“ povedal deduško. „Keď bol hladomor, niektorí sa kŕmili hlinou. Zmiešali ju s ihličím a tvrdili, že nič lepšie v živote nejedli.“ Chlapček chvíľu počúval a potom si opäť dodal odvahu a vrátil sa do predsiene. Bol zvedavý, či už nepriatelia odišli. Priložil ucho na dvere a snažil sa zachytiť nejaké zvuky. Potom vyliezol na stoličku a vyzrel cez priezor. Chodba bola tichá a prázdna.

2

Deduško najradšej spomínal
na vojnu. Pri obede, keď s chlapčekom sedeli sami v kuchyni, sa často zamyslel a oči mu zaliali slzy. „Kde je Baščovanský?“ spýtal sa. Chlapček Baščovanského nepoznal, a preto mlčal. Deduško si odpovedal sám. „Umrel!“ zvolal dôležito a vážne. Potom sa spýtal opäť: „A kde je Nižňanský?“ Ani Nižňanského chlapček nepoznal. „Aj ten umrel!“ zvolal deduško a stíchol. Hradel do taniera s polievkou a odmerane mlčal. Chlapček ho pozoroval a čakal, čo bude ďalej. Deduško otvoril ústa, aby čosi povedal, no odrazu ho premohol hlad. Rýchlo si vsunul do úst lyžicu s polievkou a potom sa chvatne pustil do jedenia. Tanier sa vyprázdňoval, a čím v,ňom bolo menej polievky, tým rýchlejšie deduško jedol. Napokon prázdny tanier povytieral kúskom chleba a spokojne sa zvalil na operadlo stoličky. Zahľadel sa na chlapčeka, ktorý ho nedočkavo pozoroval. „Všetci umreli,“ povedal deduško. „Baščovanský, Nižňanský a dokonca aj generál Farkaš. A vieš, kto ešte umrel?“ Chlapček pokrútil hlavou. „Umreli ministri, biskupi a dokonca aj prezident. Čo z nich zostalo? Nič. Len ja žijem. Stále som tu. A to preto, lebo každý deň jedávam polievku.“
Po tomto úvode sa deduško pustil do rečnenia o vojne. Dôkladne chlapčekovi vysvetlil, ako to bolo. V jeho spomienkach vybuchovali granáty, rapčali guľomety a škrípali kolesá bojových vozidiel. Generál Farkaš cválal na koni v daždi striei a všetci deduškovi druhovia padli. „A dobre urobili, že padli!“ povedal deduško a dramaticky zvýšil hlas, „pretože hneď po vojne prišiel hladomor!“ Významne pozrel na chlapčeka a odmlčal sa. Chlapček ho počúval s otvorenými ústami. Hladomor si predstavoval ako veľkého koňa s obrovskými zubami, ktorý sa z ničoho nič vyvalí uprostred ulice a do všetkého zúrivo kope. Deduško sedel nad prázdnym tanierom a dôležito mlčal. Prísnym okom pozoroval chlapčeka, ktorý sa polievky pred sebou ani nedotkol. „Kto nejedáva polievku,“ povedal deduško, „pri hladomore zomrie prvý.“ Chlapček sa ani nepohol. „A nielen že zomrie prvý,“ pokračoval deduško, „ale ostatní ho pokrájajú na kúsky a urobia z neho guláš.“ Chlapček sa dotkol lyžice a napokon váhavo začal jesť. Polievka už bola chladná a nechutila mu.

 



PublisherL.C.A
Source of the quotationSekerou a nožom
Bookpage (from–to)pp. 129-133

Mato Grosso (Polish)

1

Na urodziny chłopczyk dostał blaszany pistolet i buty. Od razu je włożył. Były za duże, ale mama powiedziała, że to zimowe buty, więc zanim nadejdzie zima, na pewno do nich dorośnie. Chłopczyk stał pośrodku kuchni, a cała rodzina na niego patrzyła. – Przejdź się – powiedział tatuś. Chłopczyk zrobił kilka niezdarnych kroków. – A teraz wystrzel z pistoletu! – polecił dziadziuś. Chłopczyk wystrzelił z pistoletu i cała rodzina była zadowolona. – Kiedy ja miałem pięć lat – powiedział dziadziuś – to nawet nie wiedziałem, jak takie buty wyglądają. Pomyślałbym, że to coś do jedzenia. Jak był głód – zaczął wspominać – piekło się chleb nawet z kamienia. Był bez smaku i strasznie zgrzytał w zębach, ale niektórzy tak się nim opychali, że nie mogli się potem nawet ruszyć.
Na chłopczyka już nikt nie zwracał uwagi. Przez chwilę słuchał dziadziusia, po czym postanowił dokładnie wypróbować pistolet. Odnajdzie wroga i będzie z nim walczyć. Z pistoletem gotowym do strzału za
kradł się do pokoju i sprawdził wszystkie kryjówki. W sypialni zajrzał pod łóżko i za szafę. Tam wroga nie było. W pokoju, gdzie spał dziadziuś, zobaczył pająka, który przestraszył się i schował. W przedpokoju na wieszaku wisiały płaszcze, chłopczykowi wydało się, że na kogoś czyhają. Wycelował i strzelił. Rozległ się suchy trzask, z pistoletu posypały się iskry i było po płaszczach. Martwo oklapły i w przedpokoju znów zaległa cisza przerywana jedynie odgłosami z kuchni.
Chłopczyk przyłożył ucho do drzwi wejściowych i nadsłuchiwał. Wyobraził sobie, że na klatce schodowej stoi wielki gruby mężczyzna i czeka. Być może trzyma w ręce ogromny worek i sapie rozgniewany. Albo gwałtownie otwiera i zamyka usta, aby ugryźć tego, kto pierwszy wyjdzie na schody. Drzwi były zimne. Chłopczyk tak mocno przyciskał do nich ucho, aż usłyszał kroki. Ktoś chodził od drzwi do drzwi, starając się poruszać jak najciszej. Kiedyś dziadziuś opowiadał chłopczykowi o Kubie Rozpruwaczu oraz o Odcinaczu Głów, którzy przed południem błąkają się po wyludnionych osiedlach i zawsze kogoś łapią, a potem ze straszliwym śmiechem odcinają mu głowę lub go rozpruwają. Jednak najchętniej, zdaniem dziadziusia, polują na małe dzieci. Kroki na korytarzu ucichły i chłopczyk słyszał już tylko własny oddech. Przyniósł z pokoju krzesło, przystawił je do drzwi i wdrapał się na siedzenie. Dopiero, stając na palcach, mógł, sprawdzić przez szklany wizjer, co dzieje się na korytarzu. W półmroku stało tam dwóch mężczyzn, którzy majstrowali przy drzwiach od mieszkania naprzeciwko. Coś trzasnęło, drzwi się otworzyły i mężczyźni weszli do środka. Chłopczyk zszedł z krzesła i pobiegł do kuchni.
– Niektóre psy już nie chcą żreć naszej karmy – mówił tatuś. – Ich właściciele twierdzą, że jakoś dziwnie się po nim zachowują. – Jak to? zdumiał się dziadziuś. – Przecież dostają to, co najlepsze. Kto im dziś dostarczy tańszej i bardziej pożywnej karmy? – Jeden mi nawet zagroził –ciągnął tatuś – że wezwie policję, jeśli jeszcze raz przyjdę. Podobno jego dogi tylko spróbowały pokarmu, a potem przez całą noc wyły i skowyczały. – Chłopczyk stał w drzwiach i słuchał. Chciał powiedzieć o mężczyznach na korytarzu, ale poczuł ochotę na placek. Podszedł do stołu i wziął kawałek. – I konkurencja się pojawiła – mówił dalej tatuś. – Jacyś Albańczycy czy Rumuni. Kiedyś mnie zatrzymali i straszyli, że jeśli nie przestanę psuć im interesu, to pożałuję. Panoszą się już wszędzie. – Dziadziuś spostrzegł chłopczyka. W jego oczach błysnęły iskierki. – Zastrzel tatę! –powiedział. Chłopczyk popatrzył na tatusia, a potem pokręcił głową. –Słusznie – pochwalił go tatuś. – Do ojca nie wolno strzelać. Zastrzel Albańca. Albo Rumuna. Dziadziuś chciał cię tylko sprawdzić. – Chłopczyk przełknął ostatni kęs i wybiegł z kuchni.
W przedpokoju znów wszedł na krzesło i przyłożył oko do wizjera. W samą porę: drzwi mieszkania, naprzeciwko otworzyły się i wychyliła się z nich głowa. Potem wyszli stamtąd ci sami dwaj mężczyźni, wlokąc coś podłużnego i ciężkiego w stronę windy. Chłopczyk zdziwił się: winda już od dawna nie chodziła, była zepsuta, ale mężczyźni chyba o tym nie wiedzieli. Przedmiot, który ciągnęli, wyglądał jak wypchany plastikowy worek. Jeden z mężczyzn zaczął coś majstrować przy windzie i drzwi się otworzyły. Wrzucili worek do szybu, po czym znów zamknęli windę. To są na pewno wrogowie – pomyślał chłopczyk. Wycelował w nich i strzelił dwa razy. Potem znów spojrzał w wizjer. Mężczyźni stali nieruchomo na korytarzu i patrzyli na drzwi, za którymi stał. Chłopczyk przestraszył się. Zeskoczył z krzesła i wbiegł do kuchni.
– Albańcy do tego swojego żarła coś dodają – mówił tatuś. – Jakąś domieszkę czy coś takiego. Psom to smakuje i robią się nerwowe. – Domieszki są bardzo ważne – powiedział dziadziuś. – Kiedy był głód, niektórzy żywili się gliną. Mieszali ją z igliwiem i twierdzili, że nic lepszego w życiu nie jedli.
Chłopczyk słuchał przez chwilę, po czym znów odważył się wrócić do przedpokoju. Był ciekawy, czy wrogowie odeszli. Przyłożył ucho do drzwi i starał się usłyszeć jakiś dźwięk. Znów wszedł na krzesło i spojrzał w wizjer. Korytarz był pusty i cichy.

2

Dziadziuś najchętniej wspominał wojnę. Przy obíedzíe, gdy siedzieli z chłopczykiem w kuchni, często zamyślał się, a oczy zachodziły mu łzami. – Gdzie jest Baszczowansky? – spytał. Chłopczyk nie znał Baszczowan skiego, więc milczał. Dziadziuś odpowiedział sam sobie: – Umarł! – zakrzyknął donośnie i poważnie. – A gdzie jest Niżniansky? – znów spytał. Niżnianskiego chłopczyk też nie znał. – On również umarł! – zawołał dziadziuś i zamilkł. Utkwił wzrok w talerzu z zupą i długo trwał w milczeniu. Chłopczyk obserwował go i czekał, co będzie dalej. Dziadziuś zamierzał coś powiedzieć, lecz nagle poczuł głód. Szybko wsunął do ust łyżkę z zupą, a potem energicznie zabrał się do jedzenia. Z talerza ubywało, a im mniej było w nim zupy, tym szybciej dziadziuś jadł. Na koniec wytarł pusty talerz kawałkiem chleba i zadowolony opadł na oparcie krzesła. Popatrzył na chłopczyka, który obserwował go z niecierpliwością. – Wszyscy umarli – powiedział dziadziuś. – Baszczowansky, Niżniansky, a także generał Farkasz. A wiesz, kto jeszcze umarł? – chłopczyk przecząco pokręcił głową. – Umarli ministrowie, biskupi, a nawet sam prezydent. Co z nich zostało? Nic. Tylko ja żyję. Wciąż tu jestem. A to dlatego, że codziennie jem zupę.
Po tym wstępie dziadziuś zaczął opowiadać o wojnie. Dokładnie wyjaśniał chłopczykowi, co się działo. W jego wspomnieniach wybuchały granaty, terkotały karabiny maszynowe i skrzypiały koła wozów bojowych. Generał Farkasz galopował na koniu pod gradem kul, a wszyscy towarzysze dziadziusia polegli. – I dobrze zrobili, że polegli – powiedział dziadziuś, dramatycznie podnosząc głos – bo zaraz po wojnie nastał głód! – spojrzał znacząco na chłopczyka i umilkł. Chłopczyk słuchał go z otwartymi ustami. Głód wyobrażał sobie jako ogromnego konia z potężnymi zębiskami, który niespodziewanie wypada na środek ulicy i wściekle wierzga. Dziadziuś siedział nad pustym talerzem i milczał z powagą. Surowym wzrokiem spoglądał na chłopczyka, który jeszcze nie tknął stojącej przed nim zupy. – Kto nie jada zupy – powiedział dziadziuś – w czasie
głodu umrze pierwszy. – Chłopczyk nawet nie drgnął. – Nie tylko umrze pierwszy – kontynuował dziadziuś – ale inni poćwiartują go i zrobią sobie z niego gulasz. – Chłopczyk wziął łyżkę i niechętnie zaczął jeść. Zupa wystygła i nie smakowała mu.



PublisherCzasopismo Patronackie Biblioteki Narodowej
Source of the quotationLiteratura ns świecie, nr 7-8/2007
Bookpage (from–to)pp. 277-281
Publication date

minimap