This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Esterházy Péter: Harmonia Cælestis (131, 132) (Harmonia Cælestis (131, 132) in Polish)

Portre of Esterházy Péter

Back to the translator

Harmonia Cælestis (131, 132) (Hungarian)

131

Sokáig úgy tudtam, hogy 1951. június 16-án érkezett a gonosz papír, hogy lennénk ha szívesek huszonnégy órán belül a számunkra kijelölt kényszerlakhelyre elhordani az irhánkat, ami nemcsak avval a morális haszonnal járt, hogy a nép ellensége, ez voltam lényegében én (egyébként véletlenül az én nevemre lett a papír kiállítva, de apámék úgy tettek, mintha nem vették volna észre), móresra lett tanítva, hanem avval a gyakorlatival is, hogy egy kellemes lakás üressé vált, konkrétan a nép számára vált üressé, még konkrétabban P. E. elvtárs számára, hogy vinné el őt a fekete fene.
Vagyis mindenki jól járt, mi erkölcsi balanszba kerültünk, a nép meg stb.
Június 16-a jó dátum, de július 16-a is az, mert ez volt a kiköltöztetések utolsó napja. A legeslegutolsó. Szóval el lett húzva a mézesmadzag a szüleim szája előtt, akikkel így mégis megesett a legnagyobb baj, ami diktatúrában érheti az embert: reménykedni kezdtek.
De ez azután többet nem fordult elő.

132

- Bocsánat, kegyelmes úr, a Nuszbaum bácsi van itt. Beszélni szeretne a kegyelmes úrral. - Artúrné, Artúr Gáborné, így hívták a nagypapa pesti házvezetőnőjét. A nagypapa Pestre volt bejelentve, ezért őt is utánunk küldték. Nagymama maradt Majkon.
- Én voltaképp Görgey-leszármazott vagyok - súgta Artúrné nagyapámnak, nem tudván, hogy nagyapámnak nem lehetett súgni, legalábbis nem volt senki a világon, aki abban a helyzetben lett volna, hogy súgni akart vagy mert vagy tudott volna. Nagypapa visszahőkölt.
- Görgey. Kérem, ahogy jónak látja. - De Artúrné rajongott érte, leste minden kívánságát (lágytojás stb.). E napon, a kitelepítés napján állandóan elpityeregte magát.
- Ki az a Nuszbaum bácsi?
- A fűszeres a Lövőház utcából. Nem tetszik ismerni?
- Nem én.
- Nagyon akar beszélni a kegyelmes úrral. Beengedhetem?
- Nem lehetne máskor? Mondjuk jövő csütörtökön délután ötkor teaidőben Horton, annál a kuláknál, ahová szállásomat áthelyeztem.
- Mért tetszik beszélni erről? - szipogott az asszony. – Nagyon izgatott a szegény öreg. Hadd engedjem be.
Nagypapa bólint, Artúrné beenged, Nuszbaum úr mélyen meghajolva jő, köszön, nagypapa gyanakvóan biccent.
- Jó napot.
- Nuszbaum Mór vagyok. Nem tetszik ismerni? Na ja, majd pont egy Esterházy gróf fog ismerni egy Nuszbaumot. - Amikor nagypapa hazajött a fogságból, állt sorban a Joint segélyhelynél. Nézik a nevét, Móric, rendben, anyja neve Schwarzenberg, rendben, nű, Móric bátyám, de hogy sikerült ezt a szép családi nevet szerezned.
- Tessék, Nuszbaum úr.
- Hát mégis tetszik tudni, hogy Nuszbaum vagyok?
- Most mondta.
- Ja, hacsak úgy nem!
- Mivel szolgálhatok, Nuszbaum úr?
- Kérem, én nem akarok achremből jönni…
- Achrem? Várjon csak… Az első világháborúban Galíciában szolgáltam pár évet. Alajos öcsém is ott halt hősi halált. De erre a városra nem emlékszem…
- Az nem város kérem, mármint az achrem. Az achrem az ez! - Azzal afféle "hátulról mellbe" -mozdulattal, jobb kezével nyakatekerten megvakarta a bal fülét. - Tetszik érteni.
- Mondjuk - mondta nagypapa kedélytelenül.
- Na, szóval én nem akarok achremből jönni.
- Jöjjön nyugodtan achremből! Csak jöjjön már! – kiáltott nagypapa türelmetlenül a félig pakolt kofferek közül.
- Kérdem én: ki az a Nuszbaum? A Nuszbaum az egy senki! Egy nagy nímand, kérem szépen, egy Esterházy mellett. Most tessék nekem őszintén megmondani: nincs igazam?
- Nem tudom, mire akar kilyukadni. - Nagypapa feszengett.
- Hallottam erről a bajról, amibe a kegyelmes úr jutott. Micsoda baj, én aztán tudom! Nekem ez benne van a véremben ötezer éve. Ez a futkosás ide-oda, felkapni azt a kis motyót, mindig menekülni, ki tudja, hová. Ismerjük mi, kérem, nekem már a nagyapám is, amikor Galíciából menekült… Meg az egész ószövetségi bolyongás, negyven év a sivatagban, az a sok hercehurca, kérem, az is itt van a véremben…
- Kedves Nuszbaum úr, ha szabad kérnem, térjünk, ha van, a tárgyra…
- Tetszik látni, csak beszélek, beszélek, egy ilyen fecsegő vénember, és feltartóztatom a kegyelmes urat.
- Hát őszintén szólva…
- De mielőtt rátérnék a tárgyra, csak azt akarom mondani: ne tessék erről a Rákosi Mátyásról megítélni bennünket. Ezt mi nem szeretjük.. - Ő is elkövette azt a hibát, mint a házvezetőnő, suttogni kezdett. - Az egy azesz!
- Aha - mondta nagypapa, és belepottyantak egy nagy csöndbe.
- Hát kedves Nuszbaum úr, nagyon örültem…
- Tessék várni, tessék várni! Még el sem kezdtem, amiért jöttem.
- Lehetne akkor röviden?
- Megpróbálom, csak tetszik tudni, mielőtt idemerészkedtem volna, arra gondoltam, a kegyelmes úr majd egyszerűen kidob.
- Hát ha már említi…
- Mert amikor meghallottam, hogy a kegyelmes urat holnap kitelepítik, összeállítottam egy csomagot. Itt van, kérem. És ne tessék engemet kidobni vele!
- De hát mi ez? - képedt el nagyapám.
- Én megjártam a poklok poklát az egész családommal. Én tudom, hogy ilyenkor mire van az embernek leginkább szüksége. Ez egy ilyen csomag, kérem. Én állítottam össze. Tessék megbízni az én nagy tapasztalatomban.
Nagyapám haragra lobbant. Nem volt nagy tapasztalata a nem rangbéliekkel való érintkezésben. Ez idő szerint azt vette leginkább zokon az új időkből: az új relációkat.
- De hát csak nem képzeli, hogy én egy ilyen könyöradományt…
Nuszbaum átölelte a csomagot, egészen közel lépett nagypapához.
- Kegyelmes úr! Nagyon szépen kérem, fogadja el! - Némán nézték egymást. - Elmondjam? Amikor 1944-ben sárga csillaggal a mellünkön elhajtottak bennünket a nyilasok, a kegyelmes úr épp arra járt a Lövőház utcán. Halszálkás öltönyben, sétabottal a kezében, szürke kalappal a fején. - Ezt ismertem Hortról, minden vasárnap ezt viselte nagypapa, halszálka, sétabot, szürke kalap, így ment a templomba. A párttitkár meg akarta tiltani, főleg a sétabotot, de nem lehetett, mert vallásszabadság volt. Féltem tőle, a halszálkáktól, nem mertem a zakóhoz hozzáérni, nehogy megszúrjon, pontosabban, nehogy megfulladjak, mert azt már tudtam, a halszálkától meg lehet fulladni. - Akkor a kegyelmes úr megállt a járda szélén, és ahogy elhaladtunk az úttesten… egy gyönyörű mozdulattal, mélyen megemelte előttünk a kalapját!
- Nem is emlékszem… De hát ez igazán nevetséges semmiség…
- Semmiség? Én ezt sohasem fogom elfelejteni! Tetszik tudni, mit jelentett ez nekem akkor, ott, abban az állapotban? Újra embernek éreztem magam! Tetszik érteni? Embernek! Kiegyenesedtem, és belenéztem a géppisztolyos nyilas pofájába!
- Ez csak a maga lelki erejét dicséri, Nuszbaum úr…
- Nem igaz, kérem. Nekem ez a nyilvános kalapemelés adott erőt a későbbi borzalmakhoz is. Az egész családom elpusztult. Mind egy szálig!
Ez a "mind egy szálig", ez valahogy zsidó szokás - jutott hirtelen nagyapám eszébe. Egy arisztokrata család nem pusztul ki egy szálig. Valahogy mindig marad valaki. Négyen, egy csatamezőn, egy órában hősi halált halni: igen, de mind egy szálig nem. Valahogy ilyen a számtan.
- Mind egy szálig! De tetszik tudni, hányszor eszembe jutott az a kalapemelés? Hogy akkor valaki, ott a Lövőház utcában, visszaadta a méltóságérzetemet! - Nuszbaum úr lihegett a fölindultságtól, arcát megtörölte a zsebkendőjével. Majd fáradtan így szólt: - Hát ezt akartam elmondani, hogy én csak adósa vagyok a kegyelmes úrnak.
- De hogyhogy ezt csak most mondja, ennyi év után?
- Mindig akartam, de nem volt bátorságom. Most… úgy éreztem… közelebb kerültünk.
- Nem - mondta hallhatatlanul és kétségbeesve nagyapám. - Közelebb kerültünk… talán… - Az ajtóból visszafordult: - Az én Istenem áldja meg, kegyelmes úr!
Mintegy függöny.
- Jobb volna, ha ez a Nuszbaum volna az Isten. Láthatóan jobban járnék. 



Harmonia Cælestis (131, 132) (Polish)

131

Przez dłuższy czas sądziłem, że to 16 czerwca 1951 roku nadszedł ów podły papier, żebyśmy byli łaskawi w ciągu dwudziestu czterech godzin wynieść się na wyznaczone nam miejsce osiedlenia, co łączyło się nie tylko z tą oto moralną korzyścią, że wróg ludu, którym właściwie byłem ja (bo zresztą papier zaadresowano przypadkiem na moje nazwisko, ale rodzice zachowywali się tak, jakby tego nie zauważyli), zostanie nauczony moresu, lecz także z ową praktyczną, że nasze przyjemne mieszkanie opróżniło się, konkretnie opróżniło się dla ludu, a jeszcze konkretniej dla towarzysza P. E., niech go jasny szlag trafi.
Czyli wszyscy wyszli na swoje, my odzyskaliśmy moralną równowagę, lud natomiast itd.
Szesnasty czerwca jest dobrą datą*, ale dobrą jest też szesnasty lipca, czyli ostateczny termin przeprowadzki. Najostatniejszy. Słowem że bawiono się w kota i mysz z rodzicami, których w ten sposób spotkało jednak największe nieszczęście, jakie w dyktaturze może spotkać człowieka: zaczęli mieć nadzieję.
Ale to już się więcej nie powtórzyło.

132

– Przepraszam, wielmożny panie, przyszedł pan Nusbaum. Chciałby z wielmożnym panem rozmawiać. – Arturowa, żona Gábora Artúra, tak nazywała się peszteńska gospodyni dziadka. Dziadek był zameldowany w Budapeszcie, dlatego został zesłany razem z nami. Babka pozostała w Majk.
– Ja właściwie pochodzę z rodu Görgeyów – wyszeptała Artúrowa do dziadka, nie wiedząc o tym, że do dziadka w ogóle nie wolno było szeptać, nikt świecie nie mógłby sobie pozwolić na to, by mieć śmiałość czy możność szeptać do dziadka. Dziadek cofnął się zdumiony.
– Z rodu Görgeyów. Bardzo proszę, jak pani uważa. – Ale Artúrowa go uwielbiała, śledziła wszelkie jego życzenia (jajko na miękko itp.). Tamtego dnia, dnia wysiedlenia, co chwila wybuchała płaczem.
– Kto to ten Nusbaum?
– Sklepikarz z ulicy Lövőház. Wielmożny pan go nie zna?
– Nie znam.
– Koniecznie chce z wielmożnym panem rozmawiać. Czy mam go wprowadzić?
– A nie można by kiedy indziej? Powiedzmy w przyszły czwartek o piątej po południu na herbacie w Hort, u tego kułaka, do którego przenoszę swoją kwaterę?
– Dlaczego pan tak mówi? – chlipnęła gospodyni. – Biedny staruszek bardzo jest podekscytowany. Niechże pan go przyjmie.
Dziadek kiwa głową, Arturowa wprowadza pana Nusbauma, który wchodzi głęboko się kłaniając, wita się, dziadek nieufnie oddaje ukłon.
– Dzień dobry.
– Jestem Mór Nusbaum. Pan mnie nie zna? No tak, akurat hrabia Esterházy miałby znać jakiegoś Nusbauma. – Kiedy dziadek wrócił z niewoli, stanął w kolejce po zapomogę rozdzielaną przez Joint. Patrzą na imię, Móric, w porządku, imię matki Schwarzenberg, w porządku, nu, panie Móric, ale jak się panu udało zdobyć takie piękne nazwisko?
– Proszę, panie Nusbaum.
– A więc jednak pan wie, że jestem Nusbaum?
– Przed chwilą pan powiedział.
– Aha, dlatego.
– Czym mogę panu służyć, panie Nusbaum?
– Proszę pana, ja nie chciałbym wyruszać z achremu...
– Achrem? Niechże pan zaczeka... podczas pierwszej wojny światowej służyłem kilka lat w Galicji. Mój młodszy brat Alajos zginął tam bohaterską śmiercią. Ale nie pamiętam takiego miasta...
– Bo to nie jest miasto, ten achrem. Achrem to jest to! – i uczyniwszy gest „prawą ręką do lewego ucha”, rzeczywiście podrapał się prawą ręką w lewe ucho. – Pan rozumie?
– Powiedzmy – odparł dziadek sucho.
– No, więc ja nie chciałbym wyruszać z achremu.
– Niech pan spokojnie wyrusza z achremu. Tylko niech już pan z czymś wyruszy! – zawołał niecierpliwie dziadek, stojąc wśród na pół spakowanych kufrów.
– Bo ja się pytam: kto to jest Nusbaum? Nusbaum to jest nikt! Przy hrabim Esterházy to on jest jeden wielki niemand. Proszę mi szczerze powiedzieć, czy ja nie mam racji?
– Nie wiem, do czego pan zmierza – odparł wymijająco zakłopotany dziadek.
– Słyszałem o kłopotach, jakie spotkały wielmożnego pana. Co to za kłopoty, to ja dobrze wiem! Ja to mam we krwi już od pięciu tysięcy lat. To uciekanie w te i we wte, tylko łapać węzełek i wiecznie uciekać, nie wiadomo gdzie. My to znamy. Proszę pana, już mój dziadek, kiedy uchodził z Galicji... I całe to starotestamentowe wędrowanie, czterdzieści lat na pustyni, cała ta szarpanina, proszę pana, ja to wszystko mam we krwi...
– Drogi panie Nusbaum, chciałbym prosić, żebyśmy przeszli już do sedna sprawy, jeśli takowe istnieje...
– A widzi pan, gadam i gadam, jak jakiś rozgadany starzec i tylko wielmożnemu panu przeszkadzam.
– No, szczerze mówiąc...
– Ale zanim przejdę do sedna sprawy, chciałem tylko powiedzieć: proszę nas nie sądzić po tym Mátyásu Rákosim. My go nie lubimy... – Popełnił ten sam błąd, co gospodyni, zaczął szeptać. – To azes!
– Aha – powiedział dziadek i pogrążyli się w głębokim milczeniu. – No, drogi panie Nusbaum, bardzo mi było miło...
– Proszę zaczekać, proszę zaczekać! Jeszcze nie powiedziałem, po co tu przyszedłem.
– To czy można krótko?
– Spróbuję, ale, wielmożny pan wie, zanim odważyłem się tu przyjść, pomyślałem, że wielmożny pan mnie po prostu wyrzuci.
– Skoro już pan o tym wspomina...
– Bo kiedy usłyszałem, że wielmożnego pana jutro wysiedlą, spakowałem paczkę. Oto ona. I proszę mnie z nią nie wyrzucać!
– Ale co to jest? – zdumiał się dziadek.
– Ja przeszedłem przez piekło z całą rodziną. Wiem, czego człowiek w takich razach najbardziej potrzebuje. To jest taka paczka, proszę pana. Sam ją spakowałem. Proszę zaufać mojemu doświadczeniu.
Dziadek rozgniewał się. Nie zdobył zbyt wielkiej praktyki w rozmowach z ludźmi nie swojej rangi. W tamtym okresie nowym czasom miał za złe najbardziej to właśnie: nowe stosunki.
– Ale chyba sobie pan nie wyobraża, że taką jałmużnę ja...
Nusbaum przytulił paczkę i podszedł całkiem blisko do dziadka.
– Wielmożny panie! Bardzo pana proszę, niech pan przyjmie! – Patrzyli na siebie niemo. – Mam opowiedzieć? Kiedy w 1944 roku strzałokrzyżowcy popędzili nas z żółtymi gwiazdami na piersi, wielmożny pan właśnie szedł ulicą Lövőház. W garniturze we wzorek z rybiej ości, z laseczką w ręce i w szarym kapeluszu. – Znałem to z Hort, dziadek nosił to ubranie w każdą niedzielę, rybia ość, laseczka, szary kapelusz, tak ubrany szedł do kościoła. Sekeretarz partyjny chciał mu zabronić, głównie laseczki, ale nie mógł, bo panowała wolność wyznania. Bałem się go, szczególnie tej rybiej ości, nie miałem odwagi dotknąć jego marynarki, żeby mnie nie ukłuła, a dokładniej, żebym się nie udusił, bo już wiedziałem, że od ości można się udusić. – A wtedy wielmożny pan przystanął na chodniku i kiedy przechodziliśmy przez jezdnię... przepięknym ruchem ukłonił się nam pan głęboko, z kapeluszem w ręce!
– Nawet nie pamiętam... No ale to przecież śmieszny drobiazg...
– Drobiazg? Ja tego nigdy nie zapomnę! Czy pan wie, co to dla mnie znaczyło, wtedy, tam, w tym stanie? Znowu poczułem się człowiekiem! Wielmożny pan rozumie? Człowiekiem! Wyprostowałem się i spojrzałem prosto w pysk uzbrojonego w karabin maszynowy strzałokrzyżowca!
– To tylko świadczy o pańskiej sile ducha, panie Nusbaum...
– To nie tak, proszę pana. Mnie ten publiczny ukłon kapeluszem dodał sił w późniejszym koszmarze. Cała rodzina mi zginęła. Do ostatniego!
To „do ostatniego” to jakiś żydowski zwyczaj – przyszło nagle do głowy dziadkowi. Ród arystokratyczny nigdy nie ginie do ostatka. Zawsze ktoś jeszcze przetrwa. Czterech na jednym polu bitwy, w jednej godzinie zginęło bohaterską śmiercią: to tak, ale nie do ostatniego. My mamy jakąś inną matematykę.
– Do ostatniego! Żeby wielmożny pan wiedział, jak wiele razy przypominałem sobie ten ukłon kapeluszem! Że ktoś wtedy, na Lövőház zwrócił mi godność! – Pan Nusbaum dyszał z przejęcia, twarz wytarł chustką do nosa. Po czym zmęczonym głosem dodał: – Tylko tyle chciałem powiedzieć, że jestem dłużnikiem wielmożnego pana.
– Ale dlaczego mi pan to teraz mówi, po tylu latach?
– Zawsze chciałem, ale nie miałem śmiałości. A teraz… poczułem, że… znaleźliśmy się w podobnej sytuacji.
– Nie – powiedział niedosłyszalnie i z rozpaczą dziadek.
– W podobnej sytuacji... chyba... – Odwrócił się w drzwiach: – Niech mój Bóg pobłogosławi wielmożnego pana!
Niejako kurtyna.
– Byłoby lepiej, gdyby ten Nusbaum był Panem Bogiem. Najwyraźniej lepiej bym na tym wyszedł.

 

* Tego dnia w 1958 r. stracono Imre Nagya.



Uploaded bySzuper Admin
Source of the quotationTeresa Worowska

minimap