Nylonový mesiac (Szlovák)
Na cintoríne bolo
vlhko a smútočne. Ošumelé chryzantémy viseli v hmle a hrobárov chlapec sa
zohrieval nad sviečkou za dušičku. Na povrázku ťahal plechovicu, ktorá mu bola
koňom alebo autom. Tmavých kabátov pred kaplnkou si nevšímal. Kabáty
prešľapovali, počúvali drnčanie plechovice-koňa a namáhali sa vyzerať
trúchlivo. Andrejovi bolo trápne. Videlo sa mu smiešne stáť medzi ostatnými v tmavom zimníku a týrať si tvár pohrebnou grimasou. Nemal Vdovjaka rád, a to, že zomrel, na
vzťahu nič nezmenilo. Kňaz nešiel. Paštiňšký si šúchal ruky: – Také nešťastie, také nešťastie, – po stopäťdesiaty raz.
Vždy vynikal originalitou.Z jeho širokej tváre sa dalo čítať, ako sa hrozí dňa,
keď i on sám – Vinco Páštinský... Andrej sa bavil priezračnosťou tej tváre. Paštinský sa bál v kaplnke, kde Vdovjak ležal s mŕtvou,
citrónovou tvárou. Patrilo sa báť mŕtvoly, a tobôž keď za živa bola Vdovjakom. Vdovjaka
sa na ústave báli temer všetci. Jeho postavenia, irónie, autoritatívnosti, ktorá
mala pôvod viac v zlom trávení ako v znalostiach. Rozpačito stáli okolo már, trochu to pripomínalo pondelňajšie porady. Na
Paštinského tvári bolo možno čítať ešte aj strach, aby sa náhodou mŕtvy Vdovjak
neposadil a nespýtal sa sarkasticky: – Mesačnú evidenciu mi darujete pod stromček, pán doktor? Vdovjak však ležal bezpečne mŕtvy a Paštinského úzkosť sa zmenila
na filozofiu: – Kam si odišiel? Kam? — s verľkým otáznikom. Rakva bola pompézna, s vyrezávanými jabĺčkami a papierovými čipkami.
Andrej videl v tom zadosťučinenie. Práve architekt Vdovjak, funkcionalista
a, bojovník proti gýču, leži napokon v cifrovanej truhle a pod nos mu zo secešných
svietnikov kadia voskovice. Tučná pani Helena predstavovala smútiacu rodinu a
kvílila ako tragédka na zlej scéne: – Mucinko, môj Mucinko! Rýmovalo sa to s farebnými čačkami, s ružičkami z krepového
papiera a lacným bimbotom umieráčika. Dôstojný záver života. Do márnice vrazili nosiči v oblýskaných uniformách, s profesionálnou rutinou
pricaplt na Vdovjaka veko. Helena zjojkla, odstrčili ju a oko bystré ďatle zatĺkli klince. – Poď, poď, – ťahal Paštinský Andreja. – Cítim to až v žalúdku. Klince do rakvy
a potom hrudy, vieš, keď padajú na veko. To neznášam. – Ideme domov? — pripálil si Andrej. – Šalieš? Teraz ho zanesú do kaplnky. Bude rozlúčka s kňazom. Andrej sa začudoval: – S kňazom? – Matka nebohého to presadila. „Nebohý“ vyslovoval s istým uľahčením. Šli pomedzi kopčeky
hrobov, čierne blato sa im šmýkalo pod nohami. Paštinský vzdychol: – Musíme ta všetci:.. Kňaz nechal na seba čakať. Všetci boli uzimení a otrávení. Funebráci netrpezlivo frflali, čakali ich ešte tri pohreby a za postávanie im
nik neplatil. Andrej hútal, či aj oni majú normy. Napokon kňaz prišiel, zadychčaný a nevľúdny. Vyzliekol si zimník, hodil ho
miništrantovi, zlato na pluviáli mal ošúchané. Rekvizity starnú, pomyslel si
Andrej. Kňaz drmolil requiem aeternam, Helena opäť zakvílila, zamestnanci projekcie sa
nudili s klobúkmi v rukách. Iba miništrant sa nenútene opieral o prenosný kríž,
ľavou teniskou si šúchal pravú a so záujmom pozoroval hrobárovho chlapca. – Poď sem, – posunkoval, ale chlapec mykol špagátom, vyplazil jazyk a rozbehol
sa k východu. Plechovica hrmotala do circumdederunt. Andrej sa obzrel a povedal si, že hneď pred cmiterom zavolá Drahu. Temer
súčasne zbadal Hrdzavú. Hneď ju poznal. Znova sa obzrel, jej tvár svietila medzi tmavými kabátmi a hrobmi
až neslušnou farebnosťou. Keď ju videl prvý raz, mal tiež pocit niečoho veľmi
farebného. Poznali sa na výročnej konferencii. Pamätal sa na ten deň presne. Omylom
prišiel skôr, zasadačka bola ešte prázdna. Na parketách svietili červené
koberce; na stenách lampy s barokovými tienidlami, hoci ináč bol hotel moderný.
Stavali ho v rokoch, keď sa za noblesné považovalo starodávne, a tak vznikalt
čudesné kombinácie umelých hmôt s ťažkými plyšmi a sadrovými vencami. Nad
miestnosťou visel krištáľový luster, duch porád a neviditeľná únava. Čašnik
pedantne vyrovnával minerálky do zákrytov a za stolíkom pri dverách rátali dve
úradničky bločky na obedy. Jednu z nich volali Veverica. Mala zubatý úsmev a súčasne čosi bezbranné, čo
mužom lichotilo. Andrej sa s ňou poznal. Boli spolu zo tri razy, vždy po nejakom
oslavovaní, keď sa mu nechcelo domov ani nikam inam. Bolo
pohodlné, že bývala v strede mesta. Vôbec všetko s ňou bolo pohodlné. Mala izbu
so zvláštnym vchodom a kúpeľňou, vždy teplú vodu a dobrú kávu. Ráno sa
mohol okúpať a z dievčaťa v ňom nezostalo nič, iba ten pocit sviežosti
po teplej vode. – Dobré ráno, pán architekt, – volala. – Vitajte na konferencii. Mala vestu z ťavej srsti, ktorá jej nepristala. – Dobré ráno, Veverička. Starostlivo si vyberal miesto, také miesto, odkiaľ by sám videl,
ale jeho nevidel nik. Našiel ho v kute pri obloku, ale aj tak z toho nič
nebolo. Prišiel Peter, stiahol ho na kávu, a keď sa vrátili, prvý rečnik už
slávnostne kašlal. Všetko bolo plné. Museli si sadnúť rovno pod predsednícky
stôl; ked išli sálou, prezeral si ich ako na nejakej prehliadke. Referát
poznali, robili na ňom kolektívne. Peter kreslil prasiatka s neúmerne dlhými a
kučeravými chvostíkmi a Andrej robil súkromné psychologické pozorovania.
Zistil, že z prítomných e deväťdesiat percent melancholikov. Potom
zbadal Hrdzavú. Sedela na mieste, ktoré si vyhliadol pre seba. Nezdalo sa, že
by bola melancholička. Počúvala pozorne, temer s dychtivosťou, ktorá ju
usvedčovala z mladosti. Sedela priliš daleko, preto bral jej krásu opatrne.
Mola veľmi bielu, ale teplú pleť, ktorá pohlcovala svetlo, medené vlasy jej
svietili teplými iskrami. Nevedno prečo mu pripomenula more Otočila sa k nemu,
akoby cítila, že si ju prezerá, a neuhla očami. Len keď rečnik začal novú
kapitolu, sklonila sa nad papier. Mala veľký blok, robila si poznámky a Andrej
sa cítil ako na vysokoškolskej prednáške. Drgol Petra. – Bezva. Ale nie môj typ. Rajka. – Čo? – Rajka. Exotika. Nevidíš? O také ženy sa dá popáliť. Andrej sa zasmial. Cez prestávku vypátral, že pracuje na poľnohospodárstve. Marcina z povereníctva
bol ochotný predstaviť ich. Podali ši ruky, potom ho ten chumaj
Grošák odvolal a poobede ju už nevidel. Na druhý deň
na ňu zabudol. Teraz sa tomu čudoval. Kňaz skončil modlitbu, pokropil truhlu a všetci mysleli, že sa
pôjde k jame. Ale Vdovjakova matka, akoby vyrezaná z čierneho dreva, objednala
kázeň. Kňaz si odkašlal: – Drahí veriaci, bratia a sestry! Bol malý, s nosíkom stvoreným pre šnupavý tabak. Pri kázni doň vošiel
zápal, akoby si uvedomil, že také poslucháčstvo nemáva, a zaumienil si, že to
tým pánom povie. Andrej znechutene počúval. Nemal Vdovjaka rád. Toto si
však predsa nezaslúžil. – Aký zmysel by mal náš život, keby sa mal odrazu, v
najnečakanejšej chvíli skončiť? Nie, bratia a sestry, všetci cítime, že takto
by tu nebolo logiky. Život pokračuje, iba telo sa vracia zemi, z ktorej vzišlo.
Duch, duša, vlastná podstata našej bytosti, žije životom večným. Pri „vlastnej podstate našej bytosti“ sa Andrej rozkašlal. Všetci z ústavu sa mrvili,
iba Paštinský dumavo načúval a starý inžinier Dudáš boI dojatý. Helena
posmrkávala a Vdovjakôva matka, vysoká, drevená,
počúvala s blčiacimi očami. Andrej zbadal, že sa veľmi ponáša na syna, alebo on sa podal na
ňu. V tej chvíli mu prišlo na um, že táto kázeň je posledný žart nebohého šéfa,
ktorý sa ich toľko namučil nepríjemným rečnením.
Kiadó | Slovenský Spisovateľ |
Az idézet forrása | Nylonový mesiac |
Könyvoldal (tól–ig) | pp. 5-9 |
Megjelenés ideje | 1965 |
|
Nylonowy księżyc (Lengyel)
Na cmentarzu panowała wilgoć i nastrój. żałoby. Zwarzone chłodem chryzantemy zwisały we mgle, a synek grabarza grzał
ręce nad płomieniem świecy palącej się za spokój duszy nieboszczyka. Ciągnął za
sobą na sznurku blaszaną puszkę, która dla niego była pewnie koniem albo
samochodem. Na grupę ciemnych płaszczy przed kostnicą w ogóle nie zwracał
uwagi. Płaszcze przestępowały z nogi na nogę, przysłuchiwały się brzęczeniu
blaszanki-konia i usiłowały przybrać żałobny wyraz twarzy. Andrzej czuł się okropnie głupio. Śmieszne było stać tu
z innymi w ciemnej jesionce i maltretować twarz pogrzebowym grymasem. Nie Lubił
Vdovjaka i fakt jego śmierci nic w tym stosunku nie zmienił. Ksiądz nie przychodził. Pasztinsky tarł ręce: – Takie nieszczęście, takie nieszczęście – powtarzał chyba po raz sto
pięćdziesiąty. Zawsze odznaczał się oryginalnością. Z jego szerokiej twarzy
można było wyczytać; jaką grozą napawa go dzień, kiedy i on – Vinco
Pasztinsky... Andrzeja bawiło; jak łatwo było tę twarz przejrzeć. W kostnicy, gdzie Vdovjak leżał z martwą cytrynową twarzą, Pasztinsky trząsł
się ze strachu. Każdy się boi trupa, a co dopiero gdy ten trup był
za życia Vdovjakiem. Vdovjaka w Biurze Projektów bali się niemal wszyscy. Jego
pozycji, ironii, autorytatywności, której podłożem było raczej złe trawienie,
jak znajomość zagadnień. trupa, a co dopiero
gdy ten trup był za życia Vdovjakiem. Vdovjaka w Biurze Projektów bali się
niemal wszyscy. Jego pozycji, ironii, autorytatywności, której podłożem było
raczej złe trawienie, jak znajomość zagadnień. W zakłopotaniu stali wokół katafalku, przypominało to trochę poniedziałkowe
narady. Na twarzy Pasztinskiego oprócz przerażenia, jakie budził w nim trup,
można było wyczytać także obawę, aby nieboszczyk przypadkiem nie usiadł i nie
zapytał sarkastycznie: – Zestawienie miesięczne to mi pan pewnie zamierza
ofiarować w prezencie gwiazdkowym, panie doktorze? Lecz Vdovjak leżał niewątpliwie martwy i strach Pasztinskicgo
zamienił się ur filozofie: – Dokąd on odszedł? Dokąd? – z wielkim znakiem zapytania. Trumna była okazała, .przybrana rzeźbionym ornamentem i papierowymi koronkami.
Andrzejowi sprawiało to swojego rodzaju satysfakcję. Architekt Vdovjak, funkcjonalista
i niezmordowany bojownik w walce z kiczem, właśnie on spoczął na koniec w ozdobnej trumnie, zaś pod nosem kopcą mu świece w
secesyjnych świecznikach. Tłusta pani Helena, reprezentująca nieutuloną w żalu rodzinę,
kwiliła jak tragiczka na prowincjonalnej scenie: – Mucinku, mój Mucinku! Było to w całkowitej zgodzie z kolorowymi ozdóbkami, bibułkowymi różyczkami i
anemicznym dźwiękiem sygnaturki. Dostojny finał życia. Do kostnicy weszli żałobnicy w wyświechtanych uniformach, z
profesjonalną rutyną przykryli Vdovjaka wiekiem. Helena załkała, odsunęli ją i zręcznie zabili trumnę
gwoźdźmi. – Chodź, chodź – pociągnął Pasztinsky Andrzeja. – Czuję to aż gdzieś w żołądku.
Gwoździe, a potem grudy ziemi, wiesz, kiedy padają na wieko. Nie znoszę tego. – Idziemy do domu? – ożywił się Andrzej. –Oszalałeś? Teraz zaniosą go do kaplicy. Ksiądz odprawi egzekwie... Andrzej zdumiał się. – Ksiądz? – Matka zmarłego uparła się przy tym. „Zmarły” – to słowo Pasztinsky wymawiał z wyraźna ulgą. Szli między wzgórkami
grobów, ślizgając się w czarnym błocie. Pasztinsky westchnął: – Wszyscy tam pójdziemy... Ksiądz się spóźniał. Wszyscy byli zziębnięci i wściekli. Zniecierpliwieni żałobnicy mamrotali pod nosem, mieli jeszcze trzy pogrzeby, a
za stanie nikt im nie płacił. Andrzej zastanawiał się; czy oni też mają wyznaczone normy. W końcu ksiądz przyszedł, zadyszan i odęty. Wymotał się z jesionki, rzucił ją
ministrantowi, złoto na kapie było wytarte i postrzępione. „Rekwizyty się starzeją” – pomyślał Andrzej. Ksiądz mamrotał requiem aeternam. Helena znów zaczęła kwilić pracownicy Biura
Projektów wlepiali znudzony wzrok w trzymane w rękach kapelusze, tylko ministrant,
swobodnie wsparty, o dźwigany przez siebie krzyż, pocierał lewą noge prawą i z
zainteresowaniem przyglądał się synkowi grabarza. Chodź tu – przyzywał go ruchem ręki, ale chłopiec
szarpnął sznurek, pokazał mu język i pognał do wyjścia. Blaszanka toczyła się
za nim z piekielnym brzękiem. Andrzej obejrzał się i postanowił, że jak wyjdą z cmentarza, zaraz zatelefonuje
do Drogiej. Niemal jednocześnie zobaczył Rudą. Poznał ją od razu. Znów się obejrzał, jej twarz jaśniała między ciemnymi
płaszczami i grobami aż nieprzyzwoitą barwnością. Gdy widział ją pierwszy raz,
też miał wrażenie czegoś niezwykle barwnego. Poznali się na dorocznej konferencji. Pamięta ten dzień
dokładnie. Przez pomyłkę przyszedł za wcześnie, sala konferencyjna była jeszcze
pusta. Posadzkę pokrywały czerwone dywany, ściany zdobiły kinkiety z barokowymi
abażurami, choć był to nowoczesny hotel. Budowano go w okresie, gdy za nobliwe
uważano to, co staroświeckie, stąd też powstawały przedziwne kombinacje tworzyw
sztucznych z ciężkimi pluszami i gipsowymi sztukateriami. Pod sufitem wisiał
kryształowy żyrandol, unosił się duch narad i niewidzialne znużenie. Kelner
pedantycznie wyrównywał rząd butelek wody mineralnej, a przy stoliku
u drzwi dwie urzędniczki liczyły bony obiadowe. Jedną z nich nazywano Wiewiórką. Miała drapieżny uśmiech, a
jednocześnie była w niej jakaś bezbronność, która pochlebiała mężczyznom.
Andrzej ją znał. Był u niej ze trzy razy, zawsze po jakiejś uroczystości, kiedy
nie chciało mu się iść do domu ani nigdzie indziej. Było wygodne, że mieszkała
w centrum miasta. W ogóle wszystko z nią było wygodne. Miała pokój z osobnym
wejściem i łazienką, zawsze ciepłą wodę i dobrą kawę. Rano
mógł się wykąpać i z dziewczyny nie pozostawało w nim nic, tylko to uczucie
świeżości po ciepłej kąpieli. – Dzień dobry, panie inżynierze – zawołała. — Witamy na konferencji. Miała na sobie wdzianko z wielbłądziej wełny, w którym nie było jej do twarzy. Starannie wybierał miejsce, takie, skąd sam widziałby wszystkich,
ale jego nie widziałby nikt. Znalazł je w kącie przy oknie, ale i tak nic z
tego nie było. Przyszedł Piotr, zaciągnął go na kawę, a gdy wrócili, pierwszy
mówca już uroczyście odchrząkiwał. Sala była pełna. Musieli usiąść tuż przed
stołem prezydialnym; kiedy przechodzili przez salę, przyglądano im się jak na
jakiejś defiladzie. Referat znali, przygotowywali go kolektywnie. Piotr rysował
prosiątka o nieproporcjonalnie długich i kosmatych ogonkach, a Andrzej
przeprowadzał prywatne studia psychologiczne. Stwierdził, że dziewięćdziesiąt
procent spośród obecnych to melancholicy. Potem zauważył Rudą. Siedziała na
miejscu, które wyszukał dla siebie. Nie sprawiała wrażenia melancholiczki.
Słuchała uważnie, niemal zachłannie, co świadczyło o jej młodości. Siedziała
zbyt daleko, by przyjął jej, urodę bez zastrzeżeń. Miała bardzo białą, lecz
ciepłą w odcieniu skórę, która wchłaniała światło, miedziane włosy połyskiwały
złotymi iskrami. Nie wiadomo czemu, przywodziła mu na myśl morze. Odwróciła się
ku niemu, jakby czuła, że się jej przygląda, i patrzyła mu prosto w oczy.
Dopiero kiedy mówca przeszedł do nowego zagadnienia, pochyliła się nad
papierami. Miała wielki blok, w którym robiła notatki, a Andrzej po latach znów
się poczuł jak student na wykładzie. Trącił Piotra. – Klasa. Ale nie mój typ. Rajski ptak. – Co? – Rajski ptak. Egzotyka. Nie widzisz? O takie kobiety można się poparzyć. Andrzej się roześmiał. W czasie przerwy dowiedział się, że pracuje w Centralnym Zarządzie Rolnictwa.
Marcin, który też tam pracował, chętnie go przedstawił. Podali sobie ręce,
zaraz potem odwołał go ten osioł Groszak i po południu już jej nie widział.
Następnego dnia już o niej nie pamiętał. Teraz nie mógł się temu nadziwić. Ksiądz skończył modlitwę, pokropił trumnę i wszyscy myśleli, że teraz poniosą
ją do grobu. Ale matka Vdovjaka, wyglądająca jak rzeźba z czarnego drzewa,
zamówiła kazanie. Ksiądz odchrząknął: – Drodzy wierni, bracia i siostry! Rył mały, z noskiem jakby stworzonym do zażywania tabaki. Gdy zaczął mówić,
rozognił się, jakby sobie uświadomił, że takich słuchaczy nieczęsto miewa, i
postanowił wygarnąć im to i owo. Andrzej słuchał z niesmakiem. Nie łubił Vdovjaka, ale na to jednak Vdovjak nie
zasłużył. – Jaki sens miałoby nasze życie, gdyby miało się nagle, w najmniej oczekiwanej
chwili skończyć? Nie, bracia i siostry, wszyscy czujemy, że nie byłoby w tym
żadnej logiki. Życie trwa dalej, tylko ciało powraca do ziemi, z której
powstało. Duch, dusza, właściwa substancja naszej istoty; tyje życiem wiecznym. Przy „właściwej substancji naszej istoty” Andrzej dostał ataku kaszlu. Wszyscy
przestępowali z nogi na nogę, tylko Pasztinsky słuchał w zadumie, a stary
inżynier Dudasz był wzruszony. Helena pociągała nosem, a matka Vdovjaka,
wysoka, drewniana, słuchała z płonącymi oczyma. Andrzej zauważył, że bardżo jest podobna do syna czy też raczej
on był podobny do niej. Ni z tego, ni z owego wpadło mu na myśl, że to kazanie
jest ostatnim dowcipem zmarłego szefa, który tyle ich namęczył nieprzyjemną
gadaniną.
Kiadó | Czytelnik |
Az idézet forrása | Nylonowy księżyc |
Könyvoldal (tól–ig) | pp. 5-15 |
Megjelenés ideje | 1964 |
|