II
Zaczęły płynąć godziny, dnie i tygodnie... Majtkowie twierdzą, że czasem, gdy
morze bardzo jest rozhukane, woła coś na nich wśród nocy i ciemności po nazwisku.
Jeżeli nieskończoność morska może tak wołać, to być może, że gdy się człowiek
zestarzeje, woła także na niego i inna nieskończoność, jeszcze ciemniejsza i
bardziej tajemnicza, a im jest bardziej zmęczony życiem, tym milsze są mu te
nawoływania. Ale by ich słuchać, trzeba ciszy. Prócz tego starość lubi się odosabniać,
jakby w przeczuciu grobu. Latarnia była już dla Skawińskiego takim pół-grobem.
Nic jednostajniejszego, jak podobne życie na wieży. Młodzi ludzie, jeśli się
na nie godzą, to po pewnym czasie opuszczają służbę. Latarnik też bywa zazwyczaj
człekiem niemłodym, posępnym i zamkniętym w sobie. Gdy wypadkiem porzuci swoją
latarnię i dostanie się między ludzi, chodzi. wśród nich jak człowiek zbudzony
z głębokiego snu. Na wieży brak wszelkich drobnych wrażeń, które w zwykłym życiu
uczą stosować wszystko do siebie. .Wszystko, z czym styka się latarnik, jest
olbrzymie i pozbawione zwartych, określonych kształtów. Niebo – to jeden ogół,
woda – to drugi, a wśród tych nieskończoności samotna dusza ludzka! Jest to
życie, w którym myśl jest raczej ciągłym zadumaniem się, a z tego zadumania
nie budzi latarnika nic, nawet jego zajęcia. Dzień do dnia staje się podobny
jak dwa paciorki w różańcu i chyba zmiany pogody stanowią jedyną rozmaitość.
Skawiński jednak czuł się tak szczęśliwym, jak nigdy w życiu nie był. Wstawał
świtaniem, brał posiłek, czyścił soczewki latami, a potem siadłszy na balkonie,
wpatrywał się w dal morską i oczy jego nie mogły się nigdy nasycić obrazami,
które przed sobą widział. Zwykle na olbrzymim, turkusowym tle widać było stada
wydętych żagli, świecących w promieniach słońca tak mocno, że aż oczy mrużyły
się pod nadmiarem blasku; czasem statki, korzystając z wiatrów, które pasatami
zowią, szły wyciągniętym szeregiem jedne za drugimi, podobne do łańcucha mew
lub albatrosów. Czerwone beczki, wskazujące drogę, kołysały się na fali lekkim,
łagodnym ruchem; między żaglami pojawiał się co dnia w południe olbrzymi szarawy
pióropusz dymu. To parowiec z New Yorku wiózł podróżnych i towary do Aspinwall,
ciągnąc za sobą długi, spieniony szlak piany. Z drugiej strony balkonu widział
Skawiński jak na dłoni Aspinwall i jego ruchliwy port, a w nim las masztów,
łodzie i łódki; nieco zaś dalej białe domki i wieżyczki miasta. Z wysokości
latami domki były podobne do gniazd mew, łodzie do żuków, a ludzie poruszali
się jak małe punkciki na białym, kamiennym bulwarku. Z rana lekki wschodni powiew
przynosił zmieszany gwar życia ludzkiego, nad którym górował świst parowców.
W południe nadchodziła godzina sjesty. Ruch w porcie ustawał; mewy kryły, się
w szczerby skał, fale słabły i stawały się jakieś leniwe, a wówczas na lądzie,
na morzu i na latami nastawała chwila niezmąconej niczym ciszy. Żółte piaski,
z których odpłynęły fale, lśniły na kształt złotych plam na obszarach wodnych;
słup wieżowy odrzynał się twardo w błękicie. Potoki promieni słonecznych lały
się z nieba na wodę, na piaski i na urwiska. Wówczas i starca ogarniała jakaś
niemoc, pełna słodyczy. Czuł, że ten odpoczynek, którego używa, jest wyborny,
a gdy pomyślał, że będzie trwały, to mu już niczego nie brakło. Skawiński rozmarzał
się własnym szczęściem, ale że człowiek łatwo oswaja się z lepszym losem, stopniowo
nabierał wiary i ufności, myślał bowiem, że jeśli ludzie budują domy dla inwalidów,
to dlaczegóżby Bóg nie miał wreszcie przygarnąć swego inwalidy? Czas upływał
i utrwalał go w tym przekonaniu. Stary zżył się z wieżą, z latarnią, z urwiskiem,
z ławicami piasku i samotnością. Poznał się także i z mewami, które niosły się
w załamach skalnych, a wieczorem odprawiały wiece na dachu latarni. Skawiński
rzucał im zwykle resztki swego jadła, tak zaś przyswoiły się wkrótce, że gdy
to czynił potem, to otaczała go prawdziwa burza białych skrzydeł, stary zaś
chodził między ptastwem, jak pastuch między owcami. W czasie odpływu wyprawiał
się na niskie, piaszczyste ławice, na których zbierał smaczne ślimaki i piękne
perłowe konchy żeglarków, które odpływająca fala osadzała na piasku. W nocy,
przy świetle księżyca i latami, chodził na ryby, którymi roiły się załamy skalne.
W końcu pokochał swoją skałę i swoją bezdrzewną wysepkę, porośniętą tylko drobnymi,
tłustymi roślinkami, sączącymi lepką żywicę. Ubóstwo wysepki wynagradzały mu
zresztą dalsze widoki. W południowych godzinach, gdy atmosfera stawała się bardzo
przezroczystą, widać było całe międzymorze aż do Pacyfiku, pokryte najbujniejszą
roślinnością. Skawińskiemu wydawało się wówczas, że widzi jeden olbrzymi ogród.
Pęki kokosów i olbrzymich muz układały się jakby w przepyszne czubiaste bukiety,
tuż zaraz za domami Aspinwallu. Dalej, między Aspinwall a Panamą, widać było
ogromny las, nad którym co rano i pod noc zwieszał się czerwonawy opar wyziewów
– las prawdziwie podzwrotnikowy, zalany u spodu stojącą wodą, oplątany lianami,
szumiący jedną falą olbrzymich storczyków, palm, drzew mlecznych, żelaznych
i gumowych.
Przez swą strażniczą lunetę stary mógł dojrzeć nie tylko drzewa, nie tylko rozłożyste
liście bananów, ale nawet gromady małp, wielkich marabutów i stada papug wzbijające
się czasem jak tęczowa chmura nad lasem. Skawiński znał z bliska podobne lasy,
gdyż po rozbiciu się na Amazonce, błąkał się całe tygodnie wśród podobnych zielonych
sklepień i gąszczów. Wiedział, ile pod cudną, śmiejącą się powierzchnią ukrywa
się niebezpieczeństw i śmierci. Wśród nocy, jakie w nich spędził, słyszał z
bliska grobowe głosy wyjców i ryki jaguarów, widział olbrzymie węże kołyszące
się na kształt lianów na drzewach; znał owe senne jeziora leśne, przepełnione
drętwami i rojące się od krokodylów. Wiedział, pod jakim jarzmem żyje człowiek
w tych niezgłębionych puszczach, w których pojedyncze liście przenoszą dziesięciokrotnie
jego wielkość, w których mrowią się krwiożercze moskity, pijawki drzewne i olbrzymie
jadowite pająki. Wszystkiego sam doznał, sam doświadczył, wszystko sam przecierpiał;
toteż tym większą mu teraz sprawiało rozkosz patrzeć z wysokości na owe matos,
podziwiać ich piękność, a być zasłoniętym od zdrad. Jego wieża chroniła go przed
wszelkim złem. Opuszczał ją też tylko czasami w niedzielę z rana. Przywdziewał
wtedy granatową kapotę strażniczą ze srebrnymi guzami, na piersiach zawieszał
swoje krzyże i jego mleczna głowa podnosiła się z pewną dumą, gdy słyszał przy
wyjściu z kościoła, jak Kreole mówili między sobą: „Porządnego mamy latarnika.”
– „I nie heretyk, chociaż Yankee!” Wracał jednak natychmiast po mszy na wyspę
i wracał szczęśliwy, bo zawsze jeszcze nie dowierzał stałemu lądowi. W niedzielę
także odczytywał sobie hiszpańską gazetę, którą zakupywał w mieście, lub new-yorskiego
„Heralda”, pożyczanego u Falconbridge'a – i szukał w nich skwapliwie wiadomości
z Europy. Biedne stare serce! Na tej wieży strażniczej i na drugiej półkuli
biło jeszcze dla kraju... Czasem także, gdy łódź, przywożąca mu co dzień żywność
i wodę, przybiła do wysepki, schodził z wieży na gawędę ze strażnikiem Johnsem.
Potem jednak widocznie zdziczał. Przestał bywać w mieście, czytywać gazety i
schodzić na polityczne rozprawy Johnsa. Upływały całe tygodnie w ten sposób,
że nikt jego nie widział ani on nikogo. Jedynym znakiem, że stary żyje, było
tylko znikanie żywności pozostawianej na brzegu i światło latarni, zapalane
co wieczór z taką regularnością, z jaką słońce wstaje rankiem z wody w tamtych
stronach. Widocznie stary zobojętniał dla świata. Powodem tego nie była nostalgia,
ale właśnie to, że przeszła i ona nawet w rezygnację. Cały świat teraz zaczynał
się dla starca i kończył się na jego wysepce. Zżył się już z myślą, że nie opuści
wieży do śmierci, i po prostu zapomniał, że jest jeszcze coś poza nią. Przy
tym stał się mistykiem. Łagodne, niebieskie jego oczy poczęły być jak oczy dziecka,
zapatrzone wiecznie i jakby utkwione w jakiejś dali. W ciągłym odosobnieniu
i wobec otoczenia nadzwyczaj prostego a wielkiego począł stary tracić poczucie
własnej odrębności, przestawał, istnieć jakoby osoba, a zlewał się coraz więcej
z tym, co go otaczało. Nie rozumował nad tym, czuł tylko bezwiednie, ale w końcu
zdawało mu się, że niebo, woda, jego skała, wieża i złote ławice piasku, i wydęte
żagle, i mewy, odpływy i przypływy, to jakaś wielka– jedność i jedna ogromna
tajemnicza dusza; on zaś sam pogrąża się w tej tajemnicy i czuje ową duszę,
która żyje i koi się. Zatonął, ukołysał się, zapamiętał – i w tym-ograniczeniu
własnego, odrębnego bytu, w tym pół-czuwaniu, pół-śnie znalazł spokój tak wielki,
że prawie podobny do pół-śmierci.
