Ez az oldal sütiket használ

A portál felületén sütiket (cookies) használ, vagyis a rendszer adatokat tárol az Ön böngészőjében. A sütik személyek azonosítására nem alkalmasak, szolgáltatásaink biztosításához szükségesek. Az oldal használatával Ön beleegyezik a sütik használatába.

Szerb Antal: Podróżny i światło księżyca (Utas és holdvilág Lengyel nyelven)

Szerb Antal portréja

Utas és holdvilág (Magyar)

Később egy híres angol esszében olvastam, hogy a kelták alapvonása a lázadás a tények zsarnoksága ellen. Hát a két Ulpius ebből a szempontból kelta volt. Mellesleg megjegyezve, Tamás is, meg én is őrjöngtünk a keltákért, a Grál mondáért és Parsivalért. Valószínűleg azért éreztem magam oly jól köztük, mert ilyen kelták voltak. Közöttük megtaláltam önmagam. Rájöttem, hogy miért éreztem magam a szülői házban mindig szégyellni való idegennek. Mert ott a tények uralkodtak. Ulpiuséknál odahaza voltam. Mindennap odamentem, és minden szabad időmet náluk töltöttem.
Mikor bekerültem az Ulpius-ház atmoszférájába, állandó szégyenérzésem elmúlt, és elmúltak az ideges szimptómák is. Az örvénnyel akkor találkoztam utoljára, amikor Ulpius Tamás kihúzott belőle. Senki sem nézett át többé a vállam fölött, és nem bámult rám éjszaka a sötétben. Nyugodtan aludtam, az élet megadta azt, amit vártam tőle. Testileg is összeszedtem magam, az arcom kisimult. Ez volt életem legboldogabb időszaka, és ha valami szag vagy világítás felkelti bennem az emlékét, most is átfut rajtam az az izgatott és szédelgős és távoli boldogság, az egyetlen boldogság, amit ismertem.
Ezt a boldogságot sem adták persze ingyen. Ahhoz, hogy otthon lehessek az Ulpius-házban, nekem is el kellett szakadnom a tények világától. Vagy-vagy: nem lehetett kétlaki életet folytatni. Én is leszoktam az újságolvasásról, és szakítottam intelligens barátaimmal. Lassanként engem is olyan hülyének tartottak, mint Tamást; nekem ez nagyon fájt, mert hiú voltam, és tudtam, hogy okos vagyok - de nem lehetett rajta segíteni. Az otthoniaktól teljesen elszakadtam; szüleimhez és testvéreimhez azzal a kimért udvariassággal beszéltem, amelyet Tamástól tanultam; azt a szakadást, ami akkor állt be közöttünk, azóta sem tudtam megszüntetni, bármennyit igyekeztem, és azóta is rossz a lelkiismeretem családommal szemben. Később azután ezt a távolság-érzést engedelmességgel igyekeztem korrigálni, de az már más történet . . .
Az otthoniak megdöbbenve vették észre átalakulásomat. Aggodalmas családi tanácskozásra ültek össze nagybátyáméknál, és elhatározták, hogy nekem nőre van szükségem. Nagybátyám nagy zavarban és számos jelképes kifejezést használva közölte is ezt velem. Érdeklődve hallgattam, de nem mutattam semmi hajlandóságot; annál kevésbé, mert akkor Tamás, Ervin, Szepetneki János meg én már megfogadtuk, hogy nőhöz nem nyúlunk, mert mi leszünk az új Grál-lovagok. A nő azután lassanként elmaradt, és szüleim tudomásul vették, hogy olyan vagyok, mint amilyen vagyok. Anyám, azt hiszem, mindmostanig óvatosan figyelmezteti a háztartási alkalmazottakat és az új ismerősöket, akik a házhoz jönnek, hogy vigyázzanak, mert én mem vagyok mindennapi ember. Pedig hát . . . hány éve már, hogy mikroszkóppal sem lehet bennem semmit sem kimutatni, ami nem volna mindennapi.
Nem is tudnám megmondani, miből állt ez a változás, amit szüleim oly nyugtalanul észleltek. Igaz, hogy a két Ulpius minden tekintetben megkövetelte, hogy az ember alkalmazkodjék hozzájuk, és én szívesen, sőt boldogan alkalmazkodtam is. Leszoktam a jó tanulásról. Revideáltam véleményeimet, és undorodtam egy csomó dologtól, ami addig tetszett nekem: a katonaságtól és a harctéri dicsőségtől, az osztálytársaimtól, a magyaros ételektől, mindentől, amire az iskolában azt mondhatták volna, hogy „stramm" vagy „jó pofa". Abbahagytam a futballt, amit addig szenvedéllyel űztem; a vívás volt az egyetlen megengedett sport, azt annál nagyobb szorgalommal gyakoroltuk mind a hárman. Rengeteget olvastam, hogy Tamással lépést tartsak, bár ez nem esett nehezemre. Ebből az időből datálódik érdeklődésem a vallástörténet iránt, amiről azután később leszoktam, mint annyi másról, mikor megkomolyodtam.
És mégis rossz volt a lelkiismeretem a két Ulpiusszal szemben. Úgy éreztem, hogy becsapom őket. Mert ami nekik természetes szabadság volt, nekem nehéz, görcsös lázadás. Túlságosan is polgár vagyok, és túlságosan annak neveltek otthon, hiszen te tudod. Nekem nagy lélegzetet kellett vennem, és nagy elhatározásomba került, hogy a cigarettahamut a földre szórjam; a két Ulpius nem is tudta másképp elképzelni. Ha néha hősiesen rászántam magam, hogy Tamással együtt iskolát kerüljek, egész nap gyomorgörcseim voltak. Nekem olyan a természetem, hogy reggel korán felébredek, és éjszaka álmos vagyok, délben és vacsoraidőben vagyok a legéhesebb, szeretek tányérból enni, és nem szeretem a tésztával kezdeni, szeretem a rendet, és kimondhatatlanul félek a rendőröktől. Ezeket a tulajdonságaimat, egész rendszerető és lelkiismeretes polgári lényemet titkolnom kellett Ulpiusék előtt. Ők ugyan tudtak róla, meg is volt a véleményük, de finomak voltak, és nem szóltak, nagylelkűen elnéztek másfelé, ha a rendesség vagy a takarékosság olykor-olykor kitört belőlem.
Legnehezebb az volt, hogy részt kellet vennem a játékaikban. Belőlem minden színész-hajlandóság messzemenően hiányzik, legyőzhetetlenül szégyenlős vagyok, és eleinte majd meghaltam, amikor rám adták a nagyapa vörös mellényét, hogy VI. Sándor pápa legyek egy folytatásos Borgia-drámában. Később megtanultam ezt is; de sosem tudtam olyan szép barokk szövegeket rögtönözni, mint ők. Ellenben kitűnő áldozatnak bizonyultam. Engem lehetett legjobban megmérgezni és olajba főzni. Sokszor én csak a tömeg voltam, amely Rettenetes Iván kegyetlenkedésének áldozatul esik, és egymás után huszonötször kellett hörögnöm és meghalnom, különböző módokon. Különösen a hörgési technikámnak nagy sikere volt.
És azt is meg kell mondanom neked, bár nehezemre esik erről beszélnem, még ennyi bor után is, de a feleségemnek erről is kell tudnia: nagyon szerettem én lenni az áldozat. Már reggel arra gondoltam, és egész nap arra vártam, igen . . .
- Miért szerettél áldozat lenni? - kérdezte Erzsi.
- Hm ... hát erotikus okokból, ha érted, hogy gondolom . . . igen. Később magam találtam ki azokat a történeteket, amelyekben kedvem szerint áldozat lehettem. Például ilyeneket (a mozi kezdte már akkor irányítani a fantáziát): hogy Éva mondjuk apacslány, akkoriban arról szóltak a filmek, elcsal engem egy apacstanyára, ott leitat, azután kirabolnak és megölnek. Vagy ugyanezt történelmibben: megjátszani Judit és Holofernes históriáját; azt nagyon szerettem. Vagy orosz tábornok vagyok, Éva kémnő, elaltat, és ellopja a haditervet. Tamás esetleg nagyon ügyes szárnysegéd, aki üldözőbe veszi Évát, és visszaszerzi a titkot, de Éva sokszor őt is ártalmatlanná tette, és az oroszok rettentő veszteséget szenvedtek. Az ilyesmi ott alakult ki, játék közben. Érdekes, hogy ezek a játékok Tamásnak is nagyon tetszettek, és Évának is. Csak éppen hogy én mindig szégyelltem magam értük, és ma is nagyon szégyellem, amint beszélek róla, ők pedig nem. Éva szeretett az a nő lenni, aki megcsalja, elárulja, megöli a férfiakat, Tamás meg én szerettünk az a férfi. lenni, akit megcsalnak, elárulnak, megölnek vagy nagyon megaláznak...
Mihály elhallgatott és ivott. Erzsi egy idő múlva megkérdezte:
- Mondd, szerelmes voltál Ulpius Évába?
- Nem, nem gondolnám. Ha mindenáron azt akarod, hogy szerelmes voltam valakibe, akkor inkább Tamásba. Tamás volt az ideálom, Éva inkább csak ráadás és erotikus eszköz ezekben a játékokban. De azt sem szívesen mondanám, hogy szerelmes voltam Tamásba, mert a kifejezés félrevezető, még azt gondolnád, valami beteges homoerotikus kapcsolat volt közöttünk, pedig erről szó sem volt. A legjobb barátom volt, a szó nagy kamaszkori értelmében, és ami beteges volt a dologban, az, előbb mondtam, egészen más és mélyebb természetű volt.
- De mondd, Mihály . . . oly nehéz elképzelni . . . évekig folyton együtt voltatolt, és semmiféle ártatlan flört nem fejlődött ki közted és Ulpius Éva közt?
- Nem, semmi. - Hogy lehet az?
- Hogy? . . . csakugyan . . . Valószínűleg úgy, hogy annyira intimek voltunk, hogy nem flörtölhettünk, és nem lehettünk szerelmesek egymásba. A szerelemhez távolság kell, hogy a szerelmesek azon keresztül közeledhessenek egymáshoz. A közeledés persze csak illuzorikus, mert a szerelem valójában eltávolít. A szerelem polaritás - a két szerelmes a világ két ellenkező töltésű pólusa ...



KiadóMagvető Kiadó, Budapest
Az idézet forrása18-23

Podróżny i światło księżyca (Lengyel)

W jakiś czas potem w eseju głośnego autora angielskiego wyczytałem, że głównym rysem charakteru Celtów był bunt przeciwko despotyzmowi faktów. Pod tym względem Tomasz i Ewa Ulpiusowie byli Celtami. Tylko na marginesie zaznaczę, że tak Tomasz, jak i ja szaleliśmy za Celtami, za legendą o świętym Graalu i za Parsifalem. Czułem się w towarzystwie młodych Ulpiusów tak dobrze prawdopodobnie dlatego, że do tego stopnia byli Celtami. Dzięki nim odnalazłem siebie. Dopiero tam uświadomiłem sobie z całą jasnością, dlaczego w domu rodzicielskim czułem się niczym przybysz, zażenowany i niepewny. Przyczyna kryła się w tym, że u nas królowały fakty. Moim prawdziwym domem był dom Ulpiusów, gdzie byłem wolny i nieskrępowany. Chodziłem do nich każdego dnia, wszystek wolny czas spędzałem z nimi.
Kiedy zanurzyłem się w atmosferę domu Ulpiusów, moje permanentne uczucie zawstydzenia minęło, minęły również symptomy nerwowości. Po raz ostatni miałem do czynienia z przepaścią wtedy, kiedy wyratował mnie Tomasz. Nikt też już więcej nie zaglądał mi przez ramię i nie wpatrywał się we mnie nocą, kiedy spałem. Od tej pory noce spędzałem w spokoju i dostawałem od. życia to, na co liczyłem. Zmieniłem się na korzyść także fizycznie, zmężniałem, a twarz mi się wygładziła. Był to najszczęśliwszy okres w moim życiu. I nawet dziś, jeśli jakiś zapach albo światło wskrzesi we mnie wspomnienia tamtych lat, czuję, jak całe moje ciało elektryzuje myśl o oszałamiającym, minionym szczęściu, jedyny n szczęściu, jakiego kiedykolwiek zaznałem.
Tego szczęścia, naturalnie, nie dano mi za darmo. By u Ulpiusów czuć się naprawdę jak w domu, musiałem i ja zerwać ze światem faktów i konkretów. Podwójnego życia nie można było prowadzić. Albo - albo. Ja również odzwyczaiłem się od czytania gazet i przestałem się stykać z inteligentnymi przyjaciółmi. Z czasem mnie też zaczęto uważać za takiego samego tępaka jak Tomasz. Bardzo mnie to bolało, ponieważ byłem próżny i wiedziałem, że jestem inteligentny - niestety, nie było na to żadnej rady. Od domu rodzicielskiego oderwałem się całkowicie; z rodzicami i rodzeństwem rozmawiałem z ową chłodną i umiarkowaną grzecznością, jakiej nauczyłem się od Tomasza. Przepaści, jaka wtedy zaistniała między nami, mimo usilnych starań z mojej strony, nie potrafiłem do dziś zlikwidować, a wyrzuty sumienia wobec rodziny dziś jeszcze mnie gnębią. Później starałem się jakoś naprawić ten stan rzeczy poprzez posłuszeństwo, ale to już całkiem inna historia...
W domu ze zdziwieniem zauważono moją zmianę. U mojego wujka zebrała się rada rodzinna i zadecydowano, źe potrzebna mi jest kobieta. Wujek zakomunikował mi to wielce zmieszany i przy użyciu wielu symbolicznych zwrotów. Słuchałem go z uwagą, ale nie zdradzałem żadnej chęci zastosowania się do jego rad; tym bardziej że wtedy Tomasz, Erwin, János Szepetneki i ja postanowiliśmy sobie, że nie tkniemy żadnej kobiety, ponieważ właśnie my będziemy nowymi rycerzami świętego Graala. Sprawa kobiety dla mnie z czasem jakoś przyćichła i rodzice przyjęli do wiadomości, że jestem taki, jaki jestem. Matka, wydaje mi się, do dziś chyba dyskretnie ostrzega każdą pomoc domową i nowych przyjaciół domu, żeby uważali na mnie, ponieważ nie jestem człowiekiem zwykłym i przeciętnym. Chociaż... ile to już lat... Dziś nawet z lupą nie można by we mnie zobaczyć nic takiego, co by byto niezwykłe i nieprzeciętne.
Trudno by mi było chyba powiedzieć, na czym polegała ta zmiana, która tak zaniepokoiła rodziców. To prawda, Tomasz i Ewa żądali, by się we wszystkim stosować do nich, a ja robiłem to chętnie, więcej, z radością. Odwykłem od przyzwoitej nauki. Zrewidowałem moje dotychczasowe poglądy i nagle zacząłem się brzydzić wieloma takimi rzeczami, które dotychczas podobały mi się, to znaczy: służbą wojskową i chwałą zdobytą na polu walki, kolegami z klasy, węgierską kuchnią i wszystkim, o czym chłopcy w szkole powiedzieliby „fajne" albo „klawe". Przestałem grać w piłkę nożną, co do tej pory robiłem z prawdziwą namiętnością. Jedynym dozwolonym sportem była szermierka, uprawialiśmy ją więc wszyscy troje z tym większą sumiennością. Ogromnie dużo czytałem, żeby dotrzymać kroku Tomaszowi, nie przychodziło mi to zresztą z trudem. Z tego okresu właśnie datuje się moje zainteresowanie historią religii, od czego później, kiedy spoważniałem, odszedłem, podobnie jak i od wielu innych rzeczy.
Mimo wszystko w stosunku do Tomasza i Ewy nie miałem czystego sumienia. Wydawało mi się, że ich oszukuję. Ponieważ to, co dla nich było naturalną wolnoścą, ja przeżywałem jako trudny, spazmatyczny bunt. Jestem zbyt wielkim mieszczuchem i zanadto w tym duchu mnie w domu wychowano, o czym przecież sama dobrze wiesz. Musiałem wziąć głęboki oddech i zadać gwałt wpojonym mi nawykom, żeby na przykład popiół z papierosa strząsnąć na podłogę. Tomasz i Ewa inaczej sobie tego nie wyobrażali. Jeśli czasami zdobyłem się na bohaterstwo i razem z Tomaszem poszliśmy na wagary, przez cały dzień miałem później kurcze źołądka. Taką mam juź naturę, że wcześnie rano się budzę, w nocy chce mi się spać, w porze obiadu i kolacji jestem najgłodniejszy, lubić jeść z talerza, nie lubię zaczynać od deseru, Lubię porządek i wprost niewymownie boję się policjantów. Wszystkie te moje cechy i całą moją mieszczańską naturę, przyzwoitą i lubiącą porządek, musiałem ukrywać skrzętnie przed Ulpiusami. Co prawda, oni o tym dobrze wiedzieli i mieli na ten temat swoje ugruntowane zdanie, ale przez delikatność nic nie mówili. Jeśli natomiast od czasu do czasu wyłaziła ze mnie przyzwoitość albo oszczędność, Tomasz i Ewa wielkodusznie żeglowali w inne rejony.
Najtrudniejsze dla mnie było to, że musiałem brać udział w ich popisach teatralnych. Nie mam za grosz zdolności aktorskich, poza tym, jestem nieprzytomnie wstydliwy i dlatego mało nie umarłem, kiedy pierwszy raz ubrali mnie w czerwoną kamizelkę dziadka, żebym był papieżem Aleksandrem VI w jakimś nie kończącym się dramacie o Borgiach. Z czasem nauczyłem się i tego, mimo że nigdy nie potrafiłem improwizować tak pięknych, utrzymanych w stylu barokowym kwestii jak oni. (ukazałem się natomiast świetną ofiarą. Właśnie ja się dawałem najlepiej truć i smażyć w oleju. Często też bywałem tylko tłumem, który pada ofiarą okrucieństwa Iwana Groźnego, i dlatego dwadzieścia pięć razy pod rząd, na różne sposoby, musiałem straszliwie rzęzić i umierać. Szczególnie wielki sukces odnosiła moja technika rzężenia.
Muszę ci jeszcze powiedzieć, choć wcale mi to łatwo nie przychodzi, nawet po takiej ilości wypitego wina - moja żona jednak musi to wiedzieć - źe bardzo lubiłem być ofiarą. Myślałem o tym już rano, czekałem niecierpliwie cały dzień, tak...
- Dlaczego chciałeś być ofiarą? - zapytała Erzsi. - Hm... jakby ci to powiedzieć... no, z powodów erotycznych, jeśli rozumiesz, o co mi chodzi... Tak... Później już sam wymyślałem takie historie, w których mógłbym odgrywać ulubioną rolę ofiary. Na przykład taka (kino już podówczas zaczęło rozbudzać fantazję i nadawać jej kierunek): Ewa, powiedzmy, jest dziewczyną związaną z grupą apaszów (o tym mówiły ówczesne filmy), zwabia mnie do ich meliny, gdzie spajają mnie alkoholem, po czym okradają i mordują. Albo to samo, tylko w ujęciu bardziej historycznym: dzieje Judyty i Holofernesa. Bardzo to lubiłem. Albo ja byłem rosyjskim generałem, a Ewa szpiegiem: usypia mnie i wykrada mi plany strategiczne. Tomasz był ewentualnie moim bardzo zdolnym adiutantem, który ściga Ewę i wreszcie odzyskuje moje dokumenty. Ewa jednak często unieszkodliwiała także i jego i dlatego Rosjanie ponosili wielkie, niepowetowane straty. Takie rozwiązania rodziły się na gorąco, w czasie gry. Ciekawe, te pomysły bardzo się podobały i Tomaszowi, i Ewie. Z tym tylko że ja się zawsze z tego powodu wstydziłem, wstydzę się jeszcze nawet dziś, kiedy o tym mówię, oni zaś nie wstydzili się nigdy. Ewa lubiła grać rolę kobiet, które zdradzają, wydają i mordują mężczyzn. Tomasz i ja natomiast lubiliśmy być tymi mężczyznami, których zdradzają, wydają i mordują albo upokarza
Mihály zamilkł i napił się wina. Po chwili Erzsi zapytała:
- Powiedz, kochałeś się w Ewie Ulpius?
- Nie, nie sądzę. Jeśli już koniecznie chcesz wiedzieć, czy byłem w kimkolwiek zakochany, to raczej w Tomaszu. Tomasz był moim ideałem, a Ewa tylko dodatkiem i środkiem podniecającym w tych przedstawieniach teatralnych. Niechętnie mówię, że byłem zakochany w Tomaszu, ponieważ łatwo może cię to wprowadzić w błąd i byłabyś ewentualnie skłonna przypuszczać, że łączyły nap jakieś niezdrowe stosunki, a przecież o tym w ogóle nie było mowy. Był po prostu moim najbliższym i największym przyjacielem w szczenięco-romantycznym znaczeniu tego słowa, a jeśli w ogóle w tym wszystkim było coś: niezdrowego, to, wspominałem ci już o tym, było to zupełnie co innego i miało znacznie bardziej skomplikowaną naturę.
- Słuchaj, Mihály... trudno sobie wprost wyobrazić, że pomiędzy tobą i Ewą nie... Tak, przecież przez wiele lat ciągle byliście razem i naprawdę nie zrodził się pomiędzy wami żaden nawet najniewinniejszy flirt?
- Nie, nie zrodził się żaden flirt, nawet najniewinniejszy.
- Jak to możliwe?
- Jak?... Rzeczywiście, jak to było możliwe? Otóż najprawdopodobniej dlatego że byliśmy w kontaktach tak bardzo intymnych, że po prostu nie mogliśmy flirtować i być w sobie zakochani. Do miłości konieczny jest pewien dystans, by zakochani pokonując go mogli się do siebie zbliżać, chociaż owo zbliźanie jest tylko iluzoryczne, bo tak naprawdę to miłość oddala. Bo miłość to polaryzacja, a kochankowie to dwa przeciwne bieguny...



KiadóPaństwowy Instytut Wydawniczy, Varsó
Az idézet forrása31-37

minimap