This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Gałczyński, Konstanty Ildefons: Búcsú az utcalámpáktól, (Noctes Aninenses in Hungarian)

Portre of Gałczyński, Konstanty Ildefons

Noctes Aninenses (Polish)

I
Krewny Ganimeda

Ona mi powiedziała: „Zgaś lampę na werandzie,
już północ, no! nie bądź głupi!”
A chwiałem się na nogach jak flaszka na okręcie,
bo mnie zapach jaśminu upił;

i nagle zobaczylem, jakbym, się ze snu ocknął,
prze szybę w dzikim winie:
werandę, dzikie wino i ową lampkę nocną,
wiszącą na kroksztynie.

Kroksztyn był morski konik, takem to nagle odczuł,
bo inne zwidziało się wszystko
a świeca – biedna babcia uwięziona w kloszu,
wiatrowi na pośmiewisko;

więc gdy on szedł werandą, woniejący, komiczny,
cały w ironiach, w półtonach,
to lampa na kroksztynie, na łańcuchu, pod liśćmi
kołysała się jak podchmielona,

gubiąc światełka różne. Tak promień za promieniem
cały winograd oplótł,
a gdy blask pchnął dalej, stał się jednym promieniem
promieniejący ogród.

I ujrzałem raptownie, ażem się przestraszył,
wiele dziwów za sprawą muzy –
i wdarła się muzyka i noc do serc naszych
jak woda, gdy spuszcza śluzy.

Górą sunęły chmury, wolno, jak wół za wołem,
zasię w blasku stawał bór za borem,
aż zmogły mnie te chmury i ta noc i runąłem,
jakby w kark rażony toporem.

A wtedy święta rosa zdjęła mi upał z czola,
ptak się jakiś odezwał w życie...
Kołowałem na nocy, jakby zaśnięta pszczoła
na gramofonowej płycie.

Wtedy oczom zamkniętym otworzyła się nowa
dal śmiertelna, a uszom organy –
i ujrzałem dąbrowy dla królewskich polowań,
i drogi dla zakochanych;

jaśmin znowu zapachniał, wiater znowu zalatał,
noc mi w usta wpadła jak morwa;
i przywarłem do ziemi, i chwyciłem się kwiatów,
żeby Zeus mnie w górę nie porwał;

gwiazdy poczęły wschodzić, zagwieździło się niebo;
trząsłem nimi jak pękiem kluczy;
i przychodziła do mnie sosna i inne drzewo,
i prosiły: „instrument z nas uczyń”.

Potem świerszcz się odezwał, potem drugi i trzeci
i zagrały świerszczami pagórki.
I przeszedł kot Salomon, i oczami oświecił
klamkę zielonej furtki.

II
Pieśń o nocy czerwcowej

Uwertura

Kiedy noc sie w powietrzu zaczyna,
wtedy noc jest jak młoda dziewczyna,
wszystko cieszy ją i wszystko śmieszy,
wszystko chciałaby w ręce brać.

Diabeł dużo jej daje w podarku
gwiazd fałszywych z gwiezdnego jarmarku,
noc te gwiazdy do uszu przymierza
i z gwiazdami chciałaby spać.

Ale zanim dur gwiezdny ją oplótł,
idzie krokiem tanecznym przez ogród,
do ogrodu przez senną ulicę –
dzwonią nocy ciężkie zausznice

i przy każdym tanecznym obrocie
szmaragdami błyszczą kołki w płocie,
wreszcie do nas, pod same okna!
i tak tańczy, i śpiewa nam:

Noc śpiewa:

Ja jestem noc czerwcowa,
królowa jaśminowa,
zapatrzcie się w moje ręce,
wsłuchajcie się w śpiewny chód.

Oczy wam snami dotknę,
napoje dam zawrotne
i niebo przed wami rozwinę
jak rulon srebrnych nut.

Oplącze was to niebo,
klarnet uczynię z niego
i będzie buczał i huczał,
i na manowce wiódł.

Ja jestem noc czerwcowa,
jaśminowa królowa,
znaki moje są: szmaragd i rubin,
i pieśń moja silniejsza niż głód.

Noc tanczy

Nawet ćmy zadrzemały przy lampie
i świerszcz zamilkł, i ogród zamilkł –
bo tańczyla noc wokół klombu,
potrząsając bransoletami;

kurz muzyczny spod stóp jej wypryskał
i z bolesnym blaskiem frunął do nas;
szmaragdowe toczyły koliska
raz w raz w górę rzucane ramiona.

Nagle irys pod płotem zakwitł
i zapatrzył się w nocy źrenice,
z domkow swoich wyszły senne szpaki,
by spojrzeć na tanecznicę;

zasię ta, wokół klombu, z brzękadłem,
jeszcze raz, jeszcze raz i na powrót,
aż się stał brząkającym szmaragdem
stopą nocy trącony ogród,

a nasz klomb powierzchnią zwierciadła,
gdzie spoczęły wszystkie konstelacje...
i krzyknęła noc, i upadła
do twych stop jak raniony gacek.

Noc umiera

Już się księżyc zasępiał i mętniał,
lecz zielone jeszcze oczy miał i duże;
nieobeszła otwarła się głębia
dla dywanów i dla poduszek.

Gwiazdy z myrry i gwiazdy ze złota
układały na szybach swój rebus,
a z chmur ku nam jakby po schodach
zstępowało śpiewanie niebios.

Wtedy z płaczem wznieśliśmy ramiona
jako dwoje przerażonych pogan:
„Nocy, stań się dla nas nieskończona,
nocy krótka, dzwonnico wysoka!”

Ale tylko nastraszył nas gacek
i zapiszczał, i śmignął, i zginął;
a w pokojach z przewróconych flaszek
krwią bydlęcą pachniało wino.

Wtedy noc się znowu ukazała,
zatańczyła i zaśpiewała:

„Ja jestem noc czerwcowa,
Bóg mnie do trumny chowa.
Szmaragdy moje, rubiny
rozkradali, gdy księżyc zgasł;

zostały mi tylko zmarszczki,
ach! byle szmer mnie straszy!
zatanczę wam gniewny taniec
wokół klombu ostatni raz...”.

Coda

Heeej!
pogubiły się rubiny
i szmaragdy tej dziewczyny...
Heeej!
Liść za liściem ogniem błysnął,
ranek przyszedł, wiatr i sen.

Pod okapem zasnął gacek,
z klombu prysły konstelacje,
poginęły, odfrunęły
do swych starodawnych stron.

III
Nocny testament

Ja, Konstaty, syn Konstantego,
zwany w Hiszpanii mistrzem Ildefonsem,
będąc niespełna rozumu,
piszę testament przy świecach.

Ćmy się, zaznaczam, kręcą przy lichtarzach
i drżą, i ręka mi drży –
a więc majstrowi, co lichtarze stwarzał,
zapisuję czerwcowe ćmy.

Jeśli kiedy go rozwlecze chandra,
w wieczór będzie wśród tych ulic stąpał,
ćmy się zaczną kręcić na werandach,
ćmy zobaczy, twarze w złotym dymie
i przystanie, i wspomni me imię.

A poetom żyjącym i przyszłym
zapisuję mój kaflowy piec,
w nim spalone myśli i pomysły,
czyli różne gry niewarte świec,
nadto księżyc, pełny mój kałamarz,
co mi sprzedał go wędrowny kramarz.

Jeśli tedy kiedyś, w latach innych,
jak ja dzisiaj nocą wzniosą głos
i rozłożą swoje pergaminy,
wzdychać zaczną, jak uwieczniać noc –

to ja będę w kuszeniach chmur,
w pergaminach i skrzypieniach piór,
bom ją nocą zaszumiał i odszumiał,
i do dna jej partytury zrozumiał.

Córce mojej Kirze, tancerce,
zapisuję niebiosa siódme,
cherubinów modlących się z tercyn,
szum wysoki i światła ułudne,
i przyrodę jej skrzynie sekretów –
niechaj z niej się uczy swoich baletów.

Teofilowi, gdy się w mieście zmierzchnie,
daję całą uliczkę do szeptów
oraz pewną bramę na Lesznie,
gdzie był kuty w żelazie Neptun,
ale uciekł, bo miał wstręt do miasta.
Teraz w niebie jest spokojna gwiazda.

Wszystkim dobrym cały czas, co wezbrał
na tej ziemi, daję jak alfabet:
pory roku ze złota i srebra
i dzięcioły, i te muszki nawet
wieczorami, wielkim rojem, przy akacjach,
w głębi zorza, z której się nie wraca...

Wierszom moim fosforyczne furie
blaskiem w wertep ciemny i zły –
a mojej Smagłej, mojej smukłej, mojej Pochmurnej
łzy. 
 


Búcsú az utcalámpáktól, (Hungarian)

I.
Ganymedes rokona

Kedvesem így szólt: „Oltsd el a lámpát a verandán,
éjfél van, no, ne butáskodj!”
Mint hajón borosflaska, imbolyogtam bambán,
a jázminillat hazavágott;

és szinte fölocsúdva, mint aki álmán átlát,
megláttam a vadszőlő-teli
ablakon át a verandát, a szőlőt, s a lámpát
egy oszlopfőn lengeni.

Az oszlopfő - ennek láttam - tengeri csikó volt,
mert minden mást mutatott,
a gyertya - nagyanyóka, búrába zárva hajbókolt,
ahogy elcsúfolkodott

véle a szél; s hogy átlejtett a verandán
mókásan, iróniázva,
a levelek alatti láncon úgy lenge kajlán,
mint aki becsípett, a falilámpa,

és száz fényt szivárványzott. Sugár lendült sugárra,
elébb a vadszőlő lángolt,
s hogy a szél arrébb lökte, egyetlen sugár-máglya
lett a kert, szivárványolt.

És lőn annyi csoda, beleszédültem szinte,
de Múzsám segített látnom,
mert úgy zúdult a zene és az éj szíveinkre,
ahogy az ár áttör a gáton.

Fönn bandukoló felhők, ökrök körbe körbe,
a fenyvesek fényben sorjáztak,
mígnem a felhők s az éj legyűrtek, s eldőltem,
mint akit fejszével kupán vágtak.

És akkor egy madár fölpittyegett a vetésben,
szent harmat hűsítette hagymázas fejem...
És forogtam az éjen, mint elszenderült méhe
a gramofonlemezen.

Zárt szemem elé ekkor, mint halálos távlat
tárult a messzeség, az égi orgona -
és láttam egy tölgyest, épp királyi vadászat
volt, szerelmespár osona;

És újra fölszállt a szél s véle a jázmin árja,
úgy hullott a számba, mint fekete szeder,
az éj, földbe búttam, kapaszkodtam virágba,
Zeusz ne ragadjon felhőibe el;

Már följött minden csillag, benépesült az égbolt,
mint kulcscsomót, csörgettem fényük.
És odajött hozzám egy fenyő meg egy fényfolt:
„Készíts belőlünk hangszert, kérünk!”

És megszólalt egy tücsök s aztán onnét és innét
még egy és még egy; tücsökszó lett a lanka.
És - szeme megvillantja a zöld kapu kilincsét
elsétált előttem Salamon, a macska.

II.
Dal a júniusi éjről

Ouverture

Mikor az égben elkezd kezdődni,
kislány az éj még, minden meggyőzi,
mindennek örül, megfogna mindent,
a legszívesebben csak mosolyogna.

Hoz ajándékot zsákszámra az ördög,
csillagvásárból ok hamis gyöngyöt,
s ő fölpróbálja a csillag-mindent,
legszívesebben vélük aludna.

De mielőtt csillag-álmodna a szentem,
táncos léptekkel átmegy a kerten,
az álmos utcán át kertünkbe jő, itt
csöngettyűznek már fülönfüggői.

És minden egyes táncos lépésre
smaragdként csillog a kerítés léce,
végre ablakunk alá ér szépünk!
És így táncol, dalol minékünk:

Az éj dala

Június vagyok én, a
jázminok királynéja
nézzétek kezeim csudáját,
ahogy lépteim zenélnek.

Szemetek megérintem,
álommal részegítem,
ezüst kottatekercset,
eget gurítok fölibétek.

S ha betekerődzik az égbolt,
belőle klarinétot
csinálok - búgjon, zúgjon - mint
tévútra csaló lidércek.

Június-éj vagyok én,
a jázminok királynéja,
jeleim: smaragd és rubint,
az éhségnél is erősebb ének.

Az éj tánca

Alszik az éji lepke, a lámpás,
csöndes a tücsök, a kertben is - csöndek -,
most táncol az éj a virágágyás
körül, karkötői csöngnek;

Topánkája alól fölcsap a por muzsikája,
fájdító fényként felénk röppen;
karja köröz smaragd karikákat,
ahogy föl-fölnyúl az égi körökbe.

Kerítés tövén új írisz éledt,
belecsudáll az éj szembogarába;
odúikból az álmos seregélyek
bújnak ki egyetlen pillantásra;

Ő meg csöngőivel körbe és körbe,
táncol a virágágyás körül váltig,
míg a meg-megtapodott kert zöldje
csilingelő smaragddá nem válik,

S tükör lesz a virágágyás színe,
hova minden csillagkép belefér...
és fölsikoltott és lábad elibe
hullott az éj, megsebzett denevér.

Az éj halála

Elkomorult már az éj homálylón
de zöld szemei még hatalmasak;
elkerülhetetlen mélység tátong
szőnyegei, párnái alatt.

Mirrha-csillagok és aranyfények:
rébuszok rajza az ablaküveg,
a felhőkön, mintha lépcsőn lépne,
jönnek le az éneklő egek.

Akkor, mintha szívünk pogány volna,
sírva löktük kezünk az ég felé:
„Éj, te végtelenség harangtornya,
percnyi te, légy végtelen miénk!”

De csak egy denevér ijesztett ránk,
és cirregve elcsapongott nyomban;
a szobákban meg földöntött flaskák,
s állatvérszag a kiömlő borban.

Akkor az éj újra megjelent,
és táncolt újra és újra énekelt:

„Én vagyok Június éje,
Isten zárt koporsó-égbe,
smaragdjaim, rubintjaim,
mikor a hold kihúnyt, elcsenték;

Rám csak ráncaim maradtak,
minden nesz, ó, hogy aggaszt,
hát táncolok egy dühödt táncot
a virágágyás körül nektek még.”

Coda

Heej!
Elemelték a mi lánykánk
smaragdkáját, rubintkáját...
Heej!

Láng leng levélről levélre,
itt a reggel, szél és álom.

Eresz alatt denevér szunnyad,
a virágágyásból kihunytak,
elszálltak a csillagképek,
őshonukba hazatértek.

III.
Éji testamentum

Én, Konstanty fia, Konstanty,
Hispániában amúgy Ildefons mester,
nem lévén ép eszemnél,
végakaratom írom gyertyám mellett.

Mellesleg, gyertyatartóm körül
éji lepkék reszketnek, és karom –
a mesterre, aki faragta, örökül
június lepkéit írom.

Ha egyszer nem ülhet otthon veszteg,
az utcát járja estig, majd a lepkék
a verandákon keringeni kezdnek,
kialszanak az égkék gömböcskék,
a virágok közt: aranyköd-kavargás,
egy arc. Megáll. Rám gondol a pajtás.

Élő és leendő poétákra
cserépkályhám poklát hagyom én,
mennyi mondatpernye, ötlet lángja,
amiért kár volt a gyertyafény,
meg a holdat - fénytelt kalamáris -,
mit rámtukmált egy vén vándorárus.

Ha majd egykor az éjt dalba fognák,
s hangolni kezdenek, mint ma én,
pergamentjeiket kisimítják,
gyötrődnek, hogy legyen örök az éj.
Én leszek a felhő kísértése,
pergamentjük, a toll sercegése,
mert én az éjt azért zengtem, zenélem,
mert partitúráját is megértem.

Balerina lányomra, Kirára
írom a hetedik mennyországot,
angyalok imáját, tercinákban,
a tünde fényt, zúgó magasságot,
a természetet, a titok-szekrényt,
abból lesse el az ő balettjét.

Teofilnak, ha leszáll az alkony,
suttogni egész utcát adok,
és egy bizonyos kaput a Lesznon,
hol Neptun ércszobra ragyogott,
de megszökött, a nyüzsgést utálva,
most a csillagos ég békés lángja.

Mit e földön gyűjtöttem: varázsom
ábécének a jókra marad:
a négy évszak, ezüst, arany lángom,
a harkályok, s ez a muslinca-had,
mely esténként az akác körül zenél,
s a hajnal-kútból vissza sose ér...

Versemre meg foszforfény-fúriákat,
rossz útra vivő gonosz lidérceket,
bús kedvesemre, a sudár sugárra,
könnyeimet. 
 


Source of the quotationBúcsú az utcalámpáktól, p. 44–52.

minimap