This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Szabó Magda: Staroświecka historia (Régimódi történet in Polish)

Portre of Szabó Magda

Régimódi történet (Hungarian)

Ez a könyv azért íródott, mert hát esztendővel ezelőtt egy régiségkereskedésben megvettem egy arasznyi, széles szájú, kék porcelán kannát, amelyen lótuszok között két Hattyú tollászkodott.
Nem volt szükségem semmiféle kannára, legkevésbé olyanra, amelye hattyúk merengenek. Rögtön megbántam, ahogy megvettem, már a csomagolóban. Otthon be se tettem a porcelánok közé, egy darabig azzal a gondolattal játszottam, elajándékozom, van olyan barátunk, aki gyűjti a szecesszió jellegzetes alkotásait. Végül nem adtam oda senkinek, de a konyhába degradáltam. Vidéki gyanakvásom több évtizedes a fővárosban való tartózkodás után sem enyhült, nálunk mindig megtöltött petróleumlámpa és gyertyák várják az esetleges áramzavart, s különböző célokra tárolt vízzel iparkodom kivédeni az olykor valóban bekövetkező vízhiányt. Van egy mindig megtöltött piros kancsóm a leanderek locsolására, egy műanyag vödrünk főzésre, mosdóvíznek, a hattyús porcelán kannát azzal a gondolattal csorgattam tele, ebből főzök majd teát, kávét. Időnként használtam is. Ritkán. Ritkán van baj a vízszolgáltatással. Nemigen törődtem a kannával, de mikor egyszer észrevettem, hogy valaki elmozdította onnan, ahová állívottam, és nem látom, indokolatlanul ingerült lettem, visszaraktam a helyére.
Ezekben az években nemegyszer kaptam rajta magam azon, hogy olyasmit csinálok, ami nem jellemző rám – sőt. Újévi és névnapi jókívánságokat küldtem olyan családtagoknak, akiknek még kislánykoromban megmagyaráztam, többek közt azért vágyom olyan hevesen független kenyérkereső lenni, hogy vége legyen a szüleim megkívánta értelmetlen körbeköszöntgetésnek, réges-rég halálra ítélt barátságokat támasztottam fel, s ezen legalább annyira megdöbbentem, mint az érdekeltek, akikre egyszer csak úgy kezeltem mosolyogni, mintha mi se történt volna tíz-húsz-harminc-negyven év alatt. Rokonaim száma riasztóan megnőtt, író-olvasó találkozókat vállaltam nehezen megközelíthető vidékeken, mert hirtelen kíváncsi lettem rá, apám-anyám merre született, eljártam temetésekre, gyászmisékre, keresztelni, érintkezési köröm kitágult, elfogadtam azelőtt mindig visszautasított meghívásokat, voltam házassági tanú, az egyik rokon lány Mátyás-templombeli esküvője után, a családi fogadáson, ahol megszámlálhatatlanul sokan voltunk, jókedvű halként úsztam a vendégek óceánjában, akiket mind ismertem a saját világrajövetelem vagy az illető születése óta, s akik közül – tapintatosan – senki sem kérdezte meg, miféle közegben tartózkodtam a gyerekkorom és az aznap közti időszakban, hogy mindeddig nem láttak, s ugyan mi bírt rá, hogy egyszer csak visszatérjek. Megváltozott lényem legdöbbenetesebb új vonása az az érdeklődés volt, amellyel – számára is váratlanul – nálam csaknem tíz évvel idősebb testvérem felé fordultam. Ha találkoztunk, ha együtt lehettünk, majdnem riasztó látványt nyújtottunk a kívülállóknak, mert röhögtünk, tomboltunk, soha nem hallottt dalokat bömböltünk egy képzeletbeli gitár kísérete mellett, s az egymást elvesztett, majd újra megtalált fivér-nővér félpénz-ismertetőjeleként titokzatos szavakat illesztettünk egymás mellé, értelmes hangrendű, mégis érthetetlen fogalmakat.
Egyszer, mikor felugrott hozzánk, a szokottnál is kevesebb ideje volt, míg a teát készítettem, kijött velem a konyhába, hogy addig is beszélgethessünk. Mindig mulattatta a minden négyzetcentiméterén beépített, csepp helyiség, csodálkozott, hogy lehet főzni benne. Háttal álltam neki, így érzékeltem, hogy mozdul, felemel valamit; a teásdoboz volt a közelében, gondoltam, azt nézi meg. De mikor megfordultam, a hattyús kannát láttam a kezében, óvatosan megfordította, hogy ki ne loccsanjon belőle a víz.
– Hol a ragasztás? – kérdezte a fivérem.
Rábámultam. Ha új játékot talált ki, nem ismertem a szabályait.
– Megáll az ész – mondta. – Pesten csinálták? Semmi nyoma, hogy eltört.
– Ez? – kérdeztem. – Vadonatúj. Már amilyen vadonatúj tárgyak a BÁV-ban vannak. Honnan szeded, hogy törött? Most vettem, nincs egy éve.
– Menj a csodába – szólt rám majdnem haraggal. – Hiszen én törtem el.
És ment be a szobába, vitte a kannát, én meg utána a teával, és míg betöltöttem, még mindig az volt az érzésem: játszik. Csak amikor már az asztalhoz ültünk, s ő elmagyarázta a többieknek, hol állott nálunk a Szent Anna utcai lakásban ez a kanna, amelyet ő gyerekkorunkban eltört, de amelyet valaki mesterien összeragasztott, értettem meg, hogy szó sincs semmiféle játékról, éppen csak nem erről a kannáról beszél, hanem a hasonmásáról, aminek abban a korban, amikor gyártották, ezer meg ezer testvére lehetett. A Szent Anna utcai lakásban volt egy hattyús kannánk, ő eltörte, kidobták, elfelejtettük, elfelejtettem. Én bizonyos, hogy igen. Az a valaki, aki újévi üdvözleteket ír újabban, esküvőre jár, konfirmációra, rekviemre, összekeresgéli a rokonait, vizitel, vendéget hív, az az idegen, az nem. Az emlékezett erre a kannára, ami csalás, káprázat, nem igaz, nem azonos azzal, ami valaha eltörött, és az ő otthonában állt, de: valahol persze mégiscsak azonos, hát meg kell venni, haza kell hozni, mert ott kell lennie, ahol ő él, az ő közelében.



PublisherMagvető és Szépirodalmi Könyvkiadó
Source of the quotation11-14

Staroświecka historia (Polish)

Ta książka napisana zostata dlatego, że parę lat wcześniej kupiłam w pewnym sklepie ze starociami niebieski dzbanuszek, wśród kwiatów lotosu stroszyły na nim pióra dwa łabędzie.
Nie potrzebowałam żadnego dzbanka, a już najmniej takiego z łabędziami. Natychmiast pożałowałam zakupu, już w pakowalni. W domu nie postawiłam go z inną porcelaną, bawiłam się myślą, że go podaruję, mamy bowiem przyjaciela, który zbiera secesyjne drobiazgi. W końcu jednak nie dałam go nikomu, tylko postawiłam w kuchni. Nawet dziesiątki lat pobytu w stolicy nie wyleczyły mnie z prowincjonalnej zapobiegliwości, na ewentualne zakłócenia w dopływie prądu czekają u nas zawsze napełniona lampa naftowa i świece, zaś przed brakiem wody, co rzeczywiście niekiedy się zdarza, staram się zbezpieczyć, trzymając ją w różnych naczyniach, z przeznaczeniem do różnych celów. Mam zawsze pełny czerwony dzbanek do podlewania oleandrów, plastykowe wiadro z wodą do gotowania i mycia, porcelanowy dzbanuszek napełniłam z myślą, że będę z niego brała wodę na kawę i herbatę. Czasami nawet używałam go. Rzadko. Rzadko są kłopoty z wodą. Niezbyt przejmowałam się tym dzbankiem, ale kiedy pewnego razu spostrzegłam, że ktoś go ruszył z półki, gdzie zawsze stoi, i nie widzę go, wpadłam w nieuzasadniany gniew i odstawiłam go na miejsce.
W tych latach przyłapywałam się często na tym, że robię coś takiego, co jest do mnie niepodobne. Wysyłałam życzenia imieninowe i noworoczne takim krewnym, którym jeszcze jako dziecko wytłumaczyłam, że między innymi dlatego tak gorąco pragnę być osoba zarabiającą na życie i niezależną, aby wreszcie - skończyć z tym nonsensownym składaniem życzeń, którego wymagali moi rodzice, wskrzesiłam pogrzebane przed wiekami przyjaźnie i dla mnie samej było to równie zaskakujące jak dla tych ludzi, do których nagle zaczęłam się uśmiechać, jak gdyby nic się nie wydarzyło w ciągu ostatnich trzydziestu czy czterdziestu lat. Liczba moich krewnych zastraszająco wzrosła, decydowałam się na wieczory autorskie na dalekiej prowincji, bo nagle zaczęłam być ciekawa miejsc, gdzie urodzili się moi rodzice, chodziłam na pogrzeby, na msze żałobne, na chrzciny, rozszerzył się krąg ludzi, z którymi utrzymywałam stosunki, przyjmowałam odrzucane zawsze dotąd zaproszenia, byłam świadkiem na ślubie mojej młodej kuzynki w kościele Św. Macieja, na rodzinnym przyjęciu, gdzie zebrały się nas nieprzebrane tłumy, jak pogodna ryba pływałam w oceanie gości, których znałam od chwili moich własnych czy też ich narodzin i spośród których nikt - taktownie - nie spytał, gdzie też się podziewałam w okresie między dzieciństwem a dniem dzisiejszym, że nie było mnie widać, i jaki jest powód, że tak nagle wróciłam. Najbardziej zaskakujące było to zainteresowanie, z którym - dla niego samego też nieoczekiwanie -zwróciłam się ku starszemu ode mnie o niemal dziesięć lat bratu. Gdy spotykaliśmy się; gdy byliśmy razem, przedstawialiśmy dla osób postronnych widok wręcz szokujący, bo zaśmiewaliśmy się i wygłupiali, przy akompaniamencie nie istniejącej gitary wyśpiewywaliśmy nigdy nie słyszane melodie i jak rodzeństwo, które odnalazło się po długiej rozłące, wypowiadaliśmy jak szyfr dla nas tylko zrązumiałe tajemnicze słowa, które dla innych nie miały sensu.
Pewnego razu, kiedy wpadł do nas i miał mniej czasu niż zazwyczaj, wyszedł ze mną do kuchni, kiedy szykowałam herbatę, żeby i przez ten czas rozmawiać. Zawsze śmieszyło go to mikroskopijne pomieszczenie, którego każdy centymetr był obudowany, dziwił się, jak można w nim gotować. Byłam do niego odwrócona tyłem i tylko wyczułam, że porusza się, coś zdejmuje: najbliżej było pudełko z herbatą, pomyślałam więc, że to ono go zącjekawiło. Ale kiedy spojrzałam, zobaczyłam w jego ręce dzbanuszek z łabędziami, obracał go ostrożnie, żeby nie rozlać wody. „Gdzie sklejenie?" – zapytał mnój brat. Spojrzałam ze zdumieniem. Jeśli wymyślił nową zabawę, nie znałam reguł. „Nie do wiary! - rzekł. - W Peszcie go kleili? Żadnego znaku po stłuczeniu." „To? - zapytałam. - Przecież to jest nowe. Oczywiście zakładając, że w komisie są nowe rzeczy. Dlaczego myślisz, źe był stłuczony? Niedawna go kupiłam, nie ma jeszcze roku." „Idź do diabła - burknął nieomal że złością. - Przecież sam go stłukłem." I poszedł do pokoju niosąc dzbanek, a ja za nim z herbatą, i podczas gdy ją nalewałam, wciąż jeszcze miałam wrażenie: bawi się. Dopiero kiedy już usiedliśmy przy stole i mój brat opowiedział pozostałym, gdzie w naszym mieszkaniu przy ulicy Świętej Anny stał ten dzbanuszek, który on w dzieciństwie stłukł, ale potem ktoś go widocznie po mistrzowsku skleił, zrozumiałam, że nie ma mowy o żadnej zabawie, po prostu mówimy o różnych dzbanuszkach, które w okresie, gdy je produkowano, musiały mieć tysiące rodzeństwa. W mieszkaniu przy ulicy Świętej Anny mieliśmy dzbanek z łabędziami, mój brat go stłukł, wyrzucono skorupy, zapomnieliśmy, zapomniałam. W każdym razie ja na pewno. Ale ten ktoś, kto ostatnio wysyła życzenia noworoczne, chodzi na śluby, na konfirmacje, msze żałobne, szuka rodziny, składa wizyty, za prasza gości, ten ktoś całkiem mi obcy, nie zapomniał. Ten ktoś pamiętał dzbanek, który jest oszustwem, mirażem, kłamstwem, czymś zupełnie innym niż ów dzbanek, który stłukł się niegdyś i stał w jego domu, jest jednak identyczny, a więc trzeba go kupić, trzeba go przynieść do mieszkania, bo przecieź musi by tam, gdzie ten ktoś żyje, w jego pobliżu.
To był ten dzień, kiedy przyznałam się, że przegrałam bitwę. Wszyscy przegraliśmy, Elek Szabó, Lenke Jablonczay i ja, nasza trójka, która niegdyś, jak grupa spiskowców, zawarła przymierze. „Byłaś tu z nami bardzo szczęśliwa – powiedział pewnego wieczoru mój ojciec, kiedy rzeczowo dyskutowali; jak to będzie w przyszłości, gdy już ich zabraknie, jak gdyby ustalali menu na następny dzień - nawet za bardzo. Trzeba będzie zburzyć, rozebrać scenę. Kiedy nas już niestanie, nie wolno ci zatrzymać ani mebli, ani niczego innego. Musisz porozdzielać, porozdawać rzeczy." „Wszystko, słyszysz? - wtrąciła się matka. - Moje książki też. Większość moich książek z okresu panieństwa to i tak bzdury. Zrozumiałaś? Nie chcę, żebyś się oglądała za siebie. Patrz naprzód! Nie chcę, żeby stoliczek do szycia, jakaś stara szafa... Chcę, żebyś się śmiała. Żebyś uwolniła się od nas, żebyś nic cierpiała. Obiecujesz?" Obiecałam. Wraz z nimi zniknął dom, mieszkanie, meble; przedmioty - niemal wszystkie przedmioty tak jak chcieli. Kiedy nie zostało już prawie nic, co mogłoby mi przypominać tamto życie, do którego nie było powrotu, zaczęłam odszukiwać krewnych, żeby w ich twarzach rozpoznawać kształt warg, łuk czoła, wykrój oczu któregoś z moich rodziców, szukałam ludzi, którzy ich znali, pamiętali ich głosy, żarty, piosenki, odziedziczyłam po nich przyjaciół, stosunki, spotkania z tymi, którzy widywali ich w określone dni tygodnia, i chodziłam na te spotkania zamiast nich. W sklepie też pewną ręką sięgnęłąm po przedmiot; którego wspomnienie już dawno zatarł we mnie czas, ten czas, który miał władzę tylko nad moją świadomością, ale nie nad instynktami. Po niebieskiej, porcelanowej wodzie przypłynęli zmarli, powrócili do domu na grzbietach łabędzi, z pewnym skrępowaniem, ale zadowoleni, bo naprawdę uczynili wszystko, żeby mi pomóc, ale nie udało się. I znów byliśmy razem wszyscy troje, matka, ojciec i ja, a ja, żeby móc dalej żyć, napisałam najpierw Starą studnię, teraz zaś Staroświecką historię.



PublisherPaństwowy Instytut Wydawniczy, Varsó
Source of the quotation11-14

minimap