This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Viewegh, Michal: Báječná léta pod psa

Portre of Viewegh, Michal

Báječná léta pod psa (Czech)

Kvidova matka se dommvala - tak jako pochopitelnč většina matek -, že pod tukovými polštářky jejího syna se ukrývá nějaký výjimečný talent, který se dříve nebo později projeví. Už dvouletému Kvidovi proto hlasitě deklamovala své nejlepší divadelni role, a to nejen ty dětské, a také zdaleka nejen ty, v nichž skutečné hrála:

»Můj otec dokonal, sklán právé první zbraní,
kterou don Rodrigo dues sevřel ve své dlani.
Ó plačte, oči me, a roňte svoji sůl!
Púl mého života mi sklála druhou půl
a nutí mč se mstít, po oné kruté ráné,
za tu, co nemám už, na té, co zůstává mně,«  

recitovala například Kvidovi často. Nemyslela si píirozenč, îe by Corneillovým verširm néjak pííliš rozumčl, ale doufala, že se jejich prostíednictvím stane Kvido nékým alespoň trochu jiným než všechny ty déti odkojené Ferdou Mravencem a Špalíčkem českých pohádek. 
»Nakonec se jí to skutečné povedlo,« vyprávél po letech Kvido. »Já a múj psychiatr jsme jí to nikdy neodpustili.« 
První výsledky matčiny výchovy umčním byly ale natolik neprúkazné, že matka dokonce v jeduu chvíli zapochybovala, zda dítě nebude píeci jen po otci, a obklopila Kvida radéji ješté i »podnčty technického rázu«, což ho posléze málem stálo život. Darovala mu totiž mimo jiné staré rozbité rádio, které se podle jejich vlastních slov mělo stát »indikátorem Kvidova smysiu pro elektroniku« - Kvido rádio jednoho pošmourného nedélního dopoledne zapojil potajmu do síté, odlomil zadm kryt a sáhl si dovnití pro zcela jednoznačné nejsilnéjší podnét celé své Ontogeneze. Pohled na vypoulené skelné oči dočasné nedýchajícího Kvida, ležícího pod stolem na perském koberci, byl pro jeho matku natolik nesnesitelný, že se pak na celé dlouhé mésíce spokojila pouze se zcela klasickými a - jak se píedtím vyjádrila - intelektuálné naprosto sterilními pastelkami a modelínou. Kvido však zejména pastelky prijal velmi vdéčné; k jeho nejzdaíilejším obrázkúm patíil výjev Parašutisté v dešti.
Podívejte se, jaké namaloval hííbky v jehličí!« volala nadšené Kvidova matka, píedjímajíc tak bezdéky obraz mnoha jeho pozdčjších jednám s nakladatelskými redaktory. 
Jedno nadání ale malý Kvido nesporné mél - a sice čtenáíské. Aniž se mu předtím v tomto sméru kdokoli sebeménč včnoval (nebot' každý to považoval za píedčasné), zvládl ve svých čtyíech letech celou abecedu. Definitivné to vyšlo najevo počátkem záíí roku devatenáct set šedesát šest, v prúbëhu jedné z prvmch zkoušek píipravované Kohoutovy hry August, August, August. Už předtím se Kvido doma sice dvakrát blýskl, když prečetl nékolik krátkých titulkú z Plamene a Literárních novin, ale oba jeho výkony shodou okolností zapadly ve zmatcích kolem matčiny rigorózní zkoušky. Také onoho památného dopoledne se Kvidova matka spíše než nékolika holým vétám své role včnovala v zákulisí tlustým skriptúm hospodáíského práva. Její syn zatím lezl po rudých plyšových sedadlech v setmélém hledišti, osahával zlacené zdobem 1óií, a jelikož se stále zastavovaný déj inscenace vlekl už dobré dvé hodiny, upíímné se nudil. Posléze se nad ním ustrnula paní Bažantová, garderobiérka, a píinesla mu odkudsi z kanceláíí vysoký štos starších divadelních programú. Kvido zdvoíile šeptem podékoval a píesunul se blíže k jevišti, aby na písmena lépe vidél. Právé když se usazoval, Min plný barevných programú, režisér Dudek se ohlédl a krátce se na néj usmál. Kvido si jeho úsměv vylozil jako pobídku. 
»Podivná přihoda aneb jak neprovdat dceru,« píečetl polohlasem ze zeleného programu, který byl prvm navrchu.
»Psst!« napomenul ho režisér okamžité.
Pavel Kohout, který sledoval zkoušku po Kvidové levici, na chlapce podezíravé pohlédl. 
»Poslouchej, Pavle,« zašeptal Kvido a zkušené si oiízl ukazováček, aby mohl snáze listovat stránkami: 
»Ó matko molú matko lidí, matko všeho, / dej molúm silu k návratu do svéta pretéžkého,« píečetl plynné. 
»Ježišmarjá!« vykřikl Pavel Kohout, »to díté snad čte! « 
Zkouška musela být na okamžik přerukna. Vlastimil Brodský i Vladimír Šmeral se zájmem hledéli na obézní dítě. 
»Promiňte,« omlouvala se Kvidova matka, která - rudá ve tvářích - přispéchala syna odvést. »Pavle, promiň.« 
»Počkej,« íekl Kohout. »At' to dočte.« 
Prstent ukázal na příslušný řádek v textu. 
» . . . že jsou tak útlí a že tolik je jich zapotřebí ve svété, kde stvúry mamutí se šklebí,«
dočetl Kvido. 
»Bravo!« zvolal uznale Vladimír Šmeral. Nékteří herci zatleskali. Nebylo pochyb: Kvido umél číst. 
Pokoj Kvidových rodičú. Večer. Kvido spí.

Otec:    (odkládá Pravidla silničního provozu) Hlavné aby to v tom lednu neklouzalo. To by byla moje smrt. 
Matka:  (Žehlí) Stejnč nechápu, jak jsi mohl udélat trojité hodiny béhem popojíždéní u benzínové pumpy.
Otec:    Šílené mé znervóznil ten instruktor. Je proti inné zaujatý. Ješté na dvoíe utoškoly na mé kíičel, že mi tu zkoušku nedá - zíejmé kvüli té take s masem, co jsem mu ji mél hodit do hufru ....
Matka:  (zarazí se) A kam jsi ji hodil?
Otec:    Do motoru. Mél jsem pfíšernou trému.
Matka:  (se srnícheni) Kdy se na to píišlo?
Otec:    Na Černokostelecké. Policajt, co sedél vzadu, tvrdil, že cítí pfipálené ražniči.
Matka:  To jsi mi nefekl!
Otec:    Zapomnél jsem. Víš, nemohu prosté snést píedstavu, že píi míjení s protijedoucím vozem mé délí od jisté smrti jediný malý pohyb ruky v zápěstí. To je celý ten problém. Nékolik centimetrù - a konec. ARO - v   lepším případě. Představ si, že tam nepouštéjí návštévy.
Matka:  Nesmíš si to tak brát. Musíš si prosté vie véřit.
Otec:    Véřím si v jednosmérce. Miluju jednosmérky. Múj styl jízdy se tain pokaždé úplné proméní!
Matka:  Jako u té pumpy! Nebo tenkrát na té dálnici!
Otec:    Dálnice je úplně něco jiného. V životě už tam nevjedu! Nejsem kosmonaut! Matka: Tak proč si ty papíry vůbec déláš?
Otec:    Protože jsi to chtěla.

(úryvok)

 


Cudowne lata pod psem (Polish)

Podbudowana podobnymi dowodami, ami, matka Kvida wierzyła – oczywiście jak większość matek – że pod zwałami tłuszczu syna ukrywa się jakiś wyjątkowy talent, który prędzej czy później się ujawni. Dlatego też już dwuletniemu Kvidowi głośno recytowała swe ulubione role teatralne, i to nie tylko te dziecięce, a już bynajmniej nie tylko te, w których rzeczywiście grała.

Ociec mój legł, Elwiro, i Rodryk na probę
Męstwa swego tak znaczną obalił osobę.
Płaczcie, płaczcie, me oczy, zmieńcie się w krynice!
Połowa zdrowia mego drugą połowicę
W grób wprawiła i każe, żebym pomstę brała
Dla tej, której już nie mam, z tej, co mi została.*

– często na przykład recytowała Kvidowi. Nie sądziła oczywiście, by wiersze Corneille'a jakoś specjalnie go zachwycały, miała jednak nadzieję, że za ich pośrednictwem Kvido stanie się kimś choć trochę innym aniżeli wszystkie dzieci wychowane na książkach typu Mrówka Ferda i Kanon bajek czeskich.
– W końcu rzeczywiście jej się to udało – opowiadał Kvido po latach. – Ja i mój psychiatra nigdy jej tego nie wybaczyliśmy.
Pierwsze wyniki wychowywania przez sztukę były do tego stopnia nieprzekonujące, że matka w pewnym momencie nawet zawahała się, czy aby jej dziecko mimo wszystko nie wda się w ojca, toteż na wszelki wypadek otoczyła jeszcze Kvida „bodźcami o charakterze technicznym”, czego w końcu o mały włos nie przypłacił życiem. Podarowała mu bowiem między innymi stare, zniszczone radio, które według jej własnych słów, miało się stać „indykatorem zainteresowania Kvida elektroniką”. Pewnego pochmurnego niedzielnego przedpołudnia Kvido po kryjomu włączył radio do prądu, wyłamał tylną obudowę i sięgnął do środka po zdecydowanie najmocniejszą podnietę całej swej ontogenezy. Widok wybaluszonych, szklistych oczu chwilowo nieoddychającego Kvida, leżącego pod stołem na perskim dywanie, był dla jego matki na tyle trudny do zniesienia, że potem przez długie miesiące zadowalała się wyłącznie klasycznymi i – jak się wyrażała – intelektualnie bezwzględnie sterylnymi kredkami pastelowymi i modeliną. Kvido natomiast przyjął to z ogromną wdzięcznością – zwłaszcza kredki; do jego najbardziej udanych rysunków należała scena „Spadochroniarze w deszczu”.
– Popatrzcie, jakie ładne grzybki w igliwiu narysował! –wołała zachwycona matka Kvida, mimowolnie wyprzedzając w ten sposób sceny wielu jego późniejszych negocjacji z redaktorami wydawnictw.
Jeden talent mały Kvido bez wątpienia miał – czytelniczy. I choć nikt niczego w tym kierunku nie czynił (albowiem każdy uważał to za przedwczesne), w wieku czterech lat Kvido opanował cały alfabet. Wyszło to na jaw na początku września tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego szóstego roku podczas jednej z pierwszych prób przygotowywanej właśnie sztuki Kohouta pod tytułem August, August, August. Wprawdzie już wcześniej w domu Kvido dwukrotnie zabłysnął, przeczytawszy kilka krótkich tytułów z „Plamena” i „Literárních Novin”, jednakże obydwa jego popisy zbiegiem okoliczności wtopiły się w zamieszanie wokół egzaminu rygorozum jego matki. Również owego pamiętnego przedpołudnia matka Kvida, bardziej niż kilkunastu prostym zdaniom swej roli, poświęcała się za kulisami opasłym skryptom prawa gospodarczego. Tymczasem jej syn walał się po purpurowych, pluszowych siedzeniach na zaciemnionej widowni, obmacywał pozłacane ozdoby loży, a ponieważ wciąż zatrzymywana akcja inscenizacji wlokła się już ponad dwie godziny, szczerze się nudził. Niebawem zlitowała się nad nim pani Baźantová, garderobiana, i przyniosła mu skądś olbrzymi stos starych programów teatralnych. Kvido szeptem uprzejmie podziękował i przesunął się bliżej sceny, aby lepiej widzieć litery. W chwili kiedy się sadowił z naręczem kolorowych programów, reżyser Dudek obejrzał się i uśmiechnął do niego przelotnie. Kvido uznał jego uśmiech za zachętę.
– Dziwna przygoda, czyli jak nie wydać córki za mąż – przeczytał półgłosem z zielonego programu, który leżał na wierzchu.
– Pst! – natychmiast upomniał go reżyser.
Pavel Kohout, który śledził próbę siedząc na lewo od Kvida, spojrzał na chłopca podejrzliwie.
– Posłuchaj, Pavle – szepnął Kvido i z wprawą oblizał palec wskazujący, aby wygodniej mu było przewracać strony: – O, matko moli, matko ludzi, matko stworzenia wszego, daj molom siłę powrotu do świata przeciężkiego – przeczytał płynnie.
– Jezus Maria! – wykrzyknął Pavel Kohout – to dziecko chyba umie czytać!
Próbę trzeba było na moment przerwać. Vlastimil Brodský i Vladimír Šmeral z zaciekawieniem patrzyli na otyłe dziecko.
– Przepraszam – usprawiedliwiała się matka Kvida, która, czerwona ze wstydu, pospieszyła wyprowadzić syna. – Pavle, przepraszam.
– Zaczekaj – rzekł Pavel Kohout. – Niech skończy czytać.
Wskazał mu palcem odnośny wers w tekście.
– ...że są tak wątli i tak bardzo potrzebni są w świecie, w którym monstra śmieją się – Kvido dokończył czytanie.
– Brawo! – zawołał z uznaniem Vladimír Šmeral. Niektórzy aktorzy zaklaskali. Nie było wątpliwości: Kvido umiał czytać.

Pokój rodziców Kvida. Wieczór. Kvido śpi.
OJCIEC (odkłada kodeks drogowy) Najważniejsze, żeby w styczniu nie było ślisko. Oznaczałoby to bowiem mój koniec.
MATKA (prasuje) I tak nie rozumiem, jak mogłeś wpaść w potrójny poślizg, podjeżdżając do dystrybutora na stacji benzynowej.
OJCIEC Okropnie mnie zdenerwował ten instruktor. Jest do mnie uprzedzony. Już na podwórku przed szkołą krzyczał, że tego egzaminu nie zaliczę – chyba za tę torbę z mięsem, którą kazał mi wrzucić do bagażnika...
MATKA (zdumiona) A gdzie ją wrzuciłeś?
OJCIEC Do silnika. Miałem koszmarną tremę.
MATKA (śmiejąc się) Kiedy to odkryto?
OJCIEC Na Gernokosteleckiej. Policjant, który siedział na tylnym siedzeniu, twierdził, że czuje przypalone szaszłyki.
MATKA Nie mówiłeś mi o tym!
OJCIEC Zapomniałem. Wiesz, ja po prostu nie mogę znieść faktu, że kiedy mijam się z jadącym z naprzeciwka samochodem, od pewnej śmierci dzieli mnie jeden niepozorny ruch ręki w nadgarstku. I w tym cały problem. Kilkanaście centymetrów – i koniec. W najlepszym wypadku oddział anestezjologicz–no–resuscytacyjny. Wyobraż sobie, że tam nie ma odwiedzin.
MATKA Nie możesz tak do tego podchodzić. Musisz po prostu bardziej wierzyć w siebie.
OJCIEC Wierzę w siebie na drodze jednokierunkowej. Kocham jednokierunkowe drogi. Po nich mogę jeździć!
MATKA Tak samo jak na tej stacji benzynowej! Albo wtedy na tej autostradzie!
OJCIEC Autostrada to coś zupełnie innego. Nigdy w życiu tam nie wjadę! Nie jestem kosmonautą!
MATKA No to po co w ogóle robisz to prawo jazdy?
OJCIEC Bo ty tego chciałaś.

*Cyd Perre’ a Conneille’ a w przekładzie Jana Andrzeja Morsztyna.

 




minimap