This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Kundera, Milan: Żart (Žert in Polish)

Portre of Kundera, Milan

Žert (Czech)


Psychologická i fyziologická mašinérie lásky je tak složitá, že v jistém údobí života musí se mladý muž soustředit téměř výhradně na pouhé její zvládání a uniká mu pak vlastní obsah lásky: žena, kterou miluje (podobně jako třeba mladý houslista nemůže se dost dobře soustředit na obsah skladby, dokud nezvládne manuální techniku natolik, aby na ni mohl při hře přestat myslet). Mluvil-li jsem o svém školáckém rozechvění při myšlenkách na Markétu, musím v tomto smyslu doplnit, že pramenilo ani ne tak z mé zamilovanosti, jako z mé nešikovnosti a nejistoty, jejíž tíhu jsem cítil a která se stala vládcem mých pocitů a myšlenek mnohem více než Markéta.
Tíhu těch rozpaků a nešikovnosti jsem nadzvedával tím, že jsem se nad Markétu vytahoval: snažil jsem se s ní nesouhlasit nebo se přímo vysmívat všem jejím názorům, což nebylo ani tak obtížné, protože to byla dívka při své bystrostí (a při své kráse, která - jako každá krása - sugerovala okolí zdánlivou nepřístupnost) důvěřivě prostoduchá; neuměla se nikdy podívat za věc a viděla jen věc samu; chápala znamenitě botaniku, ale stávalo se, že nerozuměla anekdotě, kterou jí vyprávěli kolegové; nechávala se strhnout všemi entuziasmy doby, ale ve chvíli, kdy byla svědkem nějaké politické praktiky konané ve smyslu zásady účel světí prostředky, stávala se stejně nechápavou, jako když stála před anekdotou svých kolegů; však proto také soudruzi usoudili, že potřebuje své nadšení posílit vědomostmi o strategii a taktice revolučního hnutí, a rozhodli, že se má o prázdninách zúčastnit čtrnáctidenního stranického školení.
To školení mi přišlo velice nevhod, protože právě v těch čtrnácti dnech zamýšlel jsem být s Markétou sám v Praze a dovést náš vztah (který až dosud pozůstával z procházek, hovorů a několika polibků) k určitějším koncům; neměl jsem na výběr než právě těch čtrnáct dnů (další čtyři týdny jsem měl strávit na zemědělské brigádě a posledních čtrnáct dnů prázdnin být u matky na Slovácku), takže jsem nesl s bolestnou žárlivostí, když Markéta nesdílela můj smutek, na školení se nijak nehněvala, ba dokonce mi říkala, že se na ně těší.
Ze školení (konalo se v jakémsi zámku uprostřed Čech) mi poslala dopis, který byl takový jako ona sama: plný upřímného souhlasu se vším, co žila; všechno se jí líbilo, i ranní čtvrthodinka tělocviku, referáty, diskuse i písně, které tam zpívali; psala mi, že tam vládne „zdravý duch“; a ještě z pilnosti připojila úvahu o tom, že revoluce na Západě nedá na sebe dlouho čekat.
Když se to tak vezme, souhlasil jsem vlastně se vším, co Markéta tvrdila, i v brzkou revoluci v západní Evropě jsem věřil; jen s jedním jsem nesouhlasil: aby byla spokojená a šťastná, když se mi po ní stýskalo. A tak jsem koupil pohlednici a (abych ji ranil, šokoval a zmátl) napsal jsem: Optimismus je opium lidstva! Zdravý duch páchne blbostí. Ať žije Trockij! Ludvík.

 

***

Věty zněly v malé, místnosti politického sekretariátu tak strašně, že jsem se jich v té chvíli bál a cítil jsem, že mají ničivou sílu, jíž neodolám. Soudruzi, to měla být legrace, řekl jsem a cítil, že mi nikdo nemůže uvěřit. Je vám to k smíchu? zeptal se jeden ze soudruhů dvou dalších. Oba zavrtěli hlavou. To byste museli znát Markétu! řekl jsem. Myji známe, odpověděli mi. Tak vidíte, řekl jsem, Markéta bere všechno vážně, my jsme si z ní vždycky dělali trochu legraci a snažili jsme se ji šokovat. To je zajímavé, řekl jeden ze soudruhů, nezdálo se nám podle dalších tvých dopisů, že bys Markétu nebral vážně. Copak vy jste četli všechny mé dopisy Markétě? Tak tedy, protože Markéta bere všechno vážně, ujal se slova jiný, ty si z ní děláš legraci. Ale řekni nám, co je to, co bere vážně? To je třeba strana, optimismus, kázeň, že? A tohle všechno, co ona bere vážně, je tobě k smíchu. Soudruzi, pochopte, říkal jsem, vždyť já si ani nepamatuju, jak jsem to psal, psal jsem to narychlo, takových pár vět, z legrace, ani jsem na to nemyslel, co píšu, kdybych tím myslel něco zlého, přece to nepošlu na stranické školení! To je snad jedno, jak jsi to psal. Ať jsi to psal rychle nebo pomalu, na koleně nebo na stole, mohl jsi napsat jen to, co je v tobě. Nic jiného jsi napsat nemohl. Možná že kdyby sis to byl víc rozmýšlel, byl bys to nenapsal. Takhle jsi to napsal bez přetvářky. Takhle aspoň víme, kdo jsi. Tak aspoň víme, že máš víc tváří, tu jednu pro stranu a tu druhou pro jiné. Cítil jsem, že moje obrana pozbyla účinných argumentů. Opakoval jsem ještě několikrát ty stejné: že to byla legrace, že to byla jen bezvýznamná slova, že za tím byla moje nálada a podobně. Odmítli mne. Řekli, že jsem napsal své věty na otevřenou pohlednici, že je mohl kdokoli číst, že ta slova měla objektivní dosah a že k nim nebyla připsána žádná vysvětlivka o mé náladě. Pak se mne zeptali, co všechno jsem z Trockého četl. Řekl jsem, že nic. Zeptali se mne, kdo mi ty knihy půjčoval. Řekl jsem, že nikdo. Zeptali se mne, s jakými trockisty jsem se scházel. Řekl jsem, že s žádnými. Řekli mi, že mne zbavují s okamžitou platností funkce na Svazu studentstva a požádali mne, abych jim odevzdal klíče od místnosti. Měl jsem je v kapse a dal jsem jim je. Potom řekli, že stranicky můj případ vyřeší má základní organizace na přírodovědecké fakultě. Vstali a dívali se mimo mne. Řekl jsem „čest práci" a šel jsem pryč.



PublisherAtlantis, Brno
Source of the quotationKundera: Žert, p. 37-42.

Żart (Polish)

Psychologiczny i fizjologiczny mechanizm miłości jest tak skomplikowany, że w pewnym okresie życia młody człowiek musi się skoncentrować niemal wyłącznie na samym opanowaniu go, przy czym wymyka mu się właściwa treść miłości – kobieta, którą kocha (podobnie jak na przykład młody skrzypek nie może się należycie skoncentrować na treści utworu, dopóki nie opanuje na tyle samej techni ki, żeby w czasie gry o niej nie myśleć).
Skoro wspomniałem o sztubackim wzruszeniu, jakiego doznawałem na myśl o Małgorzacie, to muszę dodać, że wypływało ono nie tyle z mego zaangażowania uczuciowego, ile z niezręczności i niepewności, która ciążyła mi i która stała się panią moich uczuć i myśli o wiele bardziej niż Małgorzata.
Ów ciężar zakłopotania i niezręczności zwiększałem jeszcze przez to, że traktowałem Małgorzatę z góry: usiłowałem nie zgadzać się z nią albo wręcz wyśmiewać wszystkie jej poglądy, co zresztą nie było takie trudne, jako że przy całej swojej inteligencji (i urodzie, która – jak każda uroda – sugerowała otoczeniu rzekomą nieprzystępność) była to dziewczyna naiwnie prostoduszna, nie potrafiła nigdy spojrzeć na jakąś sprawę szerzej i widziała każdą rzecz całkowicie wyizolowaną; świetnie znała się na botanice, ale zdarzało się, że nie mogła zrozumieć kawału, który opowiadali jej koledzy: dawała się porywać wszelkim entuzjastycznym hasłom tego okresu, ale w momencie gdy stykała się bezpośrednio z jakimiś politycznymi praktykami uprawianymi w myśl zasady cel uświęca środki, okazywała się równie niepojętna jak wobec kawałów swoich kolegów; pewnie też dlatego towarzysze uznali, że swój entuzjazm powinna podbudować wiadomościami z zakresu strategii i taktyki ruchu rewolucyjnego, i postanowili, że w czasie ferii Małgorzata pojedzie na dwutygodniowe szkolenie partyjne.
Było mi to bardzo nie na rękę, ponieważ owe dwa tygodnie zamierzałem spędzić w Pradze z Małgorzatą i nadać naszym stosunkom (które dotychczas ograniczały się jedynie do spacerów, rozmów i paru pocałunków) jakiś bardziej konkretny kształt; pozostawały mi tylko te dwa tygodnie (następne cztery miałem spędzić w brygadzie rolnej, a ostatnie dwa u matki na Słowacku), toteż z bolesną zazdrością przeżywałem fakt, że Małgorzata nie podziela mojego smutku, że nie złości jej to szkolenie, ba, mówi mi nawet, że się z niego cieszy. Z jakiegoś zamku w środkowych Czechach, gdzie się to szkolenie odbywało, przysłała mi list, taki jak ona sama: pełen szczerej aprobaty dla wszystkiego, co przeżywała; wszystko jej się podobało: kwadrans porannej gimnastyki, referaty, dyskusje i piosenki, które tam śpiewali, pisała, że panuje u nich „zdrowy duch", a z gorliwości dołączyła jeszcze uwagę, że rewolucja na Zachodzie nie da na siebie długo czekać.
Ogólnie rzecz biorąc zgadzałem się właściwie z tym, co pisała Małgorzata, wierzyłem nawet w bliską już rewolucję w zachodniej Europie; z jednym tylko nie mogłem się pogodzić: że ona jest zadowolona i szczęśliwa wtedy, kiedy ja za nią tęsknię. Kupiłem więc widokówkę i (żeby Małgorzatę zranić, zaszokować i zbić z tropu) napisałem: „Optymizm to opium dla ludu! Zdrowy duch zalatuje głupotą! Niech żyje Trocki! Ludwik.”

Te zdania zabrzmiały w małym pokoju komitetu partyjnego tak strasznie, że w tej chwili zląklem się ich i poczułem, że posiadają niszczycielską moc, której już nie dam rady. Towarzysze, to mial być żart, rzekłem, lecz czułem, że nikt mi nie może uwierzyć. Was to śmieszy? zwrócił się jeden z towarzyszy do dwóch pozostałych. Obaj pokręcili przecząco głowami. Wy nie znacie Małgorzaty! powiedziałem. Znamy ją, rzekli. No więc widzicie, ciągnąłem. Małgorzata bierze wszystko na serio, myśmy zawsze z niej trochę pokpiwali i staraliśmy się ją zaszokować. To ciekawe, rzekł jeden z towarzyszy, z twoich listów wcale nie wynikało, żebyś Małgorzaty nie traktował na serio. Cóż to, czyżbyście czytali wszystkie moje listy do Małgorzaty? A więc, ponieważ Małgorzata bierze wszystko na serio, zabrał głos inny, stroisz sobie z niej żarty. Ale powiedz nam, co ona traktuje tak na serio? Może partię, optymizm, dyscyplinę, co? I to wszystko, co ona traktuje z taką powagą, ciebie śmieszy. Towarzysze, zrozumcie, mówiłem, przecież ja już nawet nie pamiętam, jak to pisałem, pisałem w pośpiechu, ot, parę słów, dla kawału, nie myślałem nawet o tym, co piszę, gdybym miał na myśli coś złego, to przecież nie wysyłałbym tego na partyjny obóz szkoleniowy! Obojętne chyba, jak to pisałeś. Czy pisaleś to w pośpiechu, czy powoli, na kolanie, czy na stole, mogłeś napisać tylko to, co jest w tobie. Nic innego napisać nie mogłeś. Może gdybyś był się lepiej zastanowił, tobyś tego nie napisał. A tak napisałeś bez udawania. Przynajmniej wiemy, kim jesteś. Przynajmniej wiemy, że jesteś dwulicowy, masz jedną twarz dla partii, a drugą dla innych. Czułem, że straciłem wszelkie argumenty do obrony. Powtarzałem jeszcze parę razy to samo: że to był żart, że to były jedynie słowa bez znaczenia, że to był wynik mego nastroju itp. Nie przyjęli tego do wiadomości. Oświadczyli, że napisałem te słowa na otwartej pocztówce, że każdy mógł je przeczytać, że te słowa miały wydźwięk obiektywny i że nie było do nich dołączone żadne wyjaśnienie odnośnie do mego nastroju. Potem spytali, co czytałem z Trockiego. Powiedziałem, że nic. Spytali, kto mi te książki pożycżał. Powiedziałem, że nikt. Spytali, z jakimi trockistami się spotykałem. Powiedziałem, że z żadnymi. Oświadczyli, że k tą chwilą zdejmują mnie z funkcji w Związku Studentów i zażądali kluczy od pokoju. Miałem je w kieszeni i oddałem im. Potem powiedzieli, że po linii partyjnej przypadek mój rozpatrzy organizacja Wydziału Przyrodniczego. Wstali i patrzyli ponad moją głowę. Powiedziałem „cześć pracy” i szedłem.

 



Source of the quotationŻart / Milan Kundera ; przeł. [z czes.] Emilia Witwicka, Warszawa : Państ. Instytut Wydawniczy, 1970
Bookpage (from–to)pp. 31-37.

minimap