This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Kosmas: Kronika Czechów (Chronica Boëmorum in Polish)

Portre of Kosmas

Chronica Boëmorum (Czech)

Třetí, věkem nejmladší, ale moudrostí nejstarší, nazývala se Libuše; ta vystavěla též hrad tehdy nejmocnější u lesa, jenž se táhne ke vsi Zbečnu, a podle svého jména jej nazvala Libušín. Byla mezi ženami přímo jedinečnou ženou, v úvaze prozřetelná, v řeči rázná, tělem cudná, v mravech ušlechtilá, nikomu nezadala v rozhodování pří lidu, ke každému byla vlídná, ba spíše líbezná, ženského pohlaví ozdoba a sláva, dávajíc rozkazy prozřetelně, jako by byla mužem. Ale poněvadž nikdo není úplně blažen, žena tak znamenitá i chvály hodná - ach, nešťastného osudu lidského - byla prorokyně. A poněvadž lidu pravdivě předpovídala mnoho budoucích věcí, celý ten kmen sešel se po smrti jejího otce k obecné radě a ustanovil ji sobě za soudce.
Toho času vznikl mezi dvěma obyvateli, kteří vynikali bohatstvím i rodem a byli jakýmisi správci nad lidem, nemalý spor o mez sousedních polí. I pustili se do takové hádky mezi sebou, že jeden druhému vjel nehty do hustých vousů, a tupíce se hanebně nevybíravými nadávkami a luskáním pod nosem, hřmotně vejdou do dvora, s velikým hlukem předstoupí před svou paní a snažně žádají, aby spornou věc mezi nimi rozhodla po právu a spravedlnosti. Ta si zatím hověla, jak si rozpustile vedou rozmařilé ženy, když nemají muže, kterého by se bály, měkce ležíc na vysoko nastlaných vyšívaných poduškách a o loket se opírajíc jako při porodu. Když pak, jdouc stezkou spravedlnosti a na osobu lidí nehledíc, celou při mezi nimi vzniklou rozsoudila po právu, tu ten, který spor na soudě nevyhrál, přes míru se rozhněvav, potřásl dvakrát či třikrát hlavou, a podle svého zvyku třikrát holí o zemi udeřiv a bradu slinou z plných úst poprskav, zvolal: „Toť křivda mužům nesnesitelná! Žena děravá se obírá mužskými soudy v lstivé mysli! Víme zajisté, že žena, ať stojí či na stolci sedí, málo má rozumu; oč ho má ještě méně, když na poduškách leží? Tehdy opravdu se hodí spíše k tomu, aby se poznala s mužem, nežli aby bojovníkům vynášela nálezy. Vždyť je věc jistá, že všechny ženy mají dlouhé vlasy, ale krátký rozum. Lépe by bylo mužům umříti než to trpěti. Nás jediné opustila příroda k hanbě všem národům a kmenům, že nemáme správce ani mužskou vládu a že na nás doléhají ženská práva.“
Na to paní, svou pohanu tajíc a bolest v srdci ženským studem zastírajíc, usmála se a pravila: „Tak jest, jak díš; žena jsem, jako žena žiji; ale snad proto si myslíte, že málo mám rozumu, že vás nesoudím metlou železnou, a poněvadž žijete bez bázně, právem mne nedbáte. Neboť kde je bázeň, tam je i kázeň. Ale nyní je velmi zapotřebí, abyste měli správce krutějšího, než je žena. Tak také holubi pohrdli kdysi bělavým luňákem, jehož si zvolili za krále, jako vy mnou pohrdáte, a knížetem sobě učinili jestřába, mnohem krutějšího, jenž vymýšleje si viny, jal se zabíjeti vinné i nevinné; a od té doby až podnes požírá holuby jestřáb. Jděte nyní domů, a koho vy si zítra vyvolíte za pána, toho si já vezmu za manžela.“

* * *

Druhého dne, jak bylo nařízeno, bez prodlení svolají sněm a shromáždí lid, sejdou se všichni dohromady a žena, sedíc na vysokém stolci, mluví k hrubým mužům: „Jak jsi politování

nadmíru hoden, ó lide, jenž neumíš svobodně žíti;

svobodou, kterou žádný dobrý muž neztrácí leda s životem, tou vy ne bezděky zhrdáte a nezvyklé porobě dobrovolně poddáváte své šíje. Běda, pozdě budete toho marně litovati, jako litovaly žáby, když vodní had, jejž si učinily králem, počal je usmrcovati. Nebo nevíte-li, jaká jsou knížecí práva,

zkusím jen několik slov vám povědět o této věci.

Předně snadno je knížete dosaditi, ale nesnadno dosazeného sesaditi. Neboť v této chvíli jest ten muž pod vaší mocí, ať ho povýšíte za knížete čili nic; jakmile však bude povýšen, vy i vše, co máte, bude v jeho moci. Před jeho tváří se budou třásti jak v zimnici vaše kolena a oněmělý jazyk přilne k suchému patru. K jeho hlasu jen tak tak budete z velikého strachu odpovídati: „Ano, pane; ano, pane,“ až on pouhým pokynem svým bez vašeho mínění toho odsoudí, onoho dá zabíti, jednoho rozkáže vsaditi do vězení, jiného oběsit na šibenici. Vás samé a z vás, kterých se mu zachce, jedny učiní sluhy, jiné sedláky, jiné poplatníky, jiné výběrčími, jiné katy, jiné biřici, jiné kuchaři, pekaři nebo mleči. Ustanoví sobě i plukovníky, setníky, šafáře, vzdělavatele vinic a polí, též žence, kováře zbraní, kožišníky a ševce. Vaše syny i dcery postaví do svých služeb, také z vašeho skotu, z koní a klisen neb z dobytka právě nejlepší si vezme podle své libosti. Všechno, co máte lepšího ve vsích, na polích, rolích, lukách a vinicích, pobere a obrátí v svůj prospěch. Ale proč vás dlouho zdržuji? Nebo nač to mluvím, jako bych vás chtěla strašiti? Trváte-li na svém předsevzetí a nemýlíte-li se v svém přání, oznámím vám jméno knížete i místo, kde jest.“
K tomu sprostý lid zajásá zmateným křikem; všichni jedněmi ústy žádají, aby jim byl dán kníže. K ním ona: „Hleďte,“ dí, „hle, za oněmi horami“ - a ukázala prstem na hory - „je neveliká řeka Bílina a na jejím břehu je viděti vesnici, jež slove Stadice. V jejím obvodu jest úhor, zdéli a zšíři dvanáct kročejů, jenž ku podivu, ač leží mezi tolika poli, přece nenáleží k žádnému poli. Tam váš kníže oře s dvěma strakatými voly; jeden vůl má vpředu dokola bílý pás a bílou hlavu, druhý jest od čela po zádech bílý a zadní nohy má bílé. Nyní, je-li vám libo, vezměte mou řízu, plášť i přehozy, jaké slušejí knížeti, jeďte vyřídit tomu muži vzkaz ode mne i od lidu a přiveďte sobě knížete a mně manžela. Muž má jméno Přemysl, ten na vaše hrdla a hlavy přimyslí mnohá práva. Jeho potomstvo bude v celé této zemi panovati na věky věkův.“ 



PublisherVýbor z české literatury od počátku po dobu Husovu, p. 62-65., ČSAV, Praha, 1957

Kronika Czechów (Polish)

Trzecia, najmłodsza wiekiem, lecz roztropnością najstarsza, nazywała się Lubosza; ona również zbudowała gród, wówczas najpotężniejszy, koło lasu, który ciągnie się ku wsi Zbečno i od swego imienia nazwała Luboszyn. Była zupełnie wyjątkową kobietą między kobietami, przezorna w radzie, obrotna w mowie, czysta ciałem, prawych obyczajów, nikomu nie ustępująca w wydawaniu wyroków na sądach ludólwych, dla wszystkich mila, lecz więcej miłowania godna, ozdoba i chwała płci niewieściej, rozstrzygająca przewidująco sprawy należące do mężczyzn. Ale ponieważ nikt nie jest ze wszech stron szczęśliwy, taka i tak wielkej sławy kobieta – och, sroga właściwości ludzka! – była wróżką. A ponieważ przepowiodziała ludowi liczne i prawdziwe przyszłe zdarzenia, cały ów lud po śmierci jej ojca zszedłszy się na wspólną naradę ustanowił ją swoim sędzią.
W tym czasie między dwoma obywatelami wyróżniającymi się dostatkami i rodem, i którzy wydawali się być przywódcami ludu, wszczął się niemały spór o granicę sąsiadujących pól. Wybuchnęli oni taką wzajemną kłótnią, że – jeden drugiemu paznokciami szarpiąc gęstą brodę i szpetnie zawstydzając się wzajemnie obelżywymi łajaniami i prztykaniem palcem pod nosem – gwałtownie wpadli do dworu i nie bez wielkiego zgiełku przystąpili do władczyni i pokornie prosili, alby ich sporną sprawę rozstrzygnęła według prawa i sprawiedliwości. Ona tymczasem – jak to rozpustna lubieżność kobiety, kiedy nie ma męża, którego by się bała – leżała nazbyt miękko na wysoko posłanych haftowanych poduszkach, oparta na łokciu, jakby chłopca porodziła. Gdy idąc ścieżką sprawiedliwości, nie bacząc na znaczenie osób, sprawę całego sporu powstałego między nimi rozstrzygnęła według prawa, wtedy ten, którego sprawa nie otrzymała na sądzie palmy zwycięstwa, ponad słuszność rozgniewany, trzy i cztery razy wstrząsał głową i swoim obyczajem trzy razy laską w ziemię stuknął, i pełnymi ustami opluwając śliną brodę wykrzykiwał: „O, krzywda mężom nie do zniesienia! Dziurawa kobieta męskie sądy sprawuje zdradliwym umysłem! Wiemy, zaiste, że kobieta czy stojąc, czy zasiadając na tronie niewiele ma rozumu, a ileż mniej, gdy leży na poduszkach? Zaprawdę, wtedy bardziej zdatna jest do przyjęcia małżonka niż do dyktowania praw mężom. Pewne jest bowiem, że kobiety mają długie włosy, a rozum krótki. Lepiej jest umrzeć mężom nik to znosić! Z ludów i plemion natura pozostawiła zakałą jedynie nas, którym brak rządcy i męskiego sądu i dktórych gniotą babskie prawa”. Na to władczyni, przemilczając wyrządzoną jej obelgę i kryjąc ból serca wstydem niewieścim, zaśmiała się i rzekła: „Tak jest, jak mówisz, kobietą jestem i żyję jak kobieta, lecz dlatego wydaję się wam mniej mądra, że nie sądzę was żelaznąq rózgą i ponieważ bez strachu żyjecie, zasłużenie mną poigardzacie. Albowiem gdzie jest strach, tam i szacunek. Teraz zaś jest nazbyt konieczne, abyście mieil władcę sroższego od kobiety. Tak niegdyś i gołębie wzgardziły bielutkim ptakiem, którego sobie królem wybrały, jak wy mną gardzicie, i ustanowili sobie wodzem drapieżcę o wiele okrutniejszego, 'który wymyślając winy zaczął zabijać tak winnych, jak i niewinnych; i od tego czasu aż do dziś pożera jastrząb gołębe. Idźcie teraz do domu, a kogo jutro wybierzecie panem, tego ja wezmę sobie za męża”.

Następnego dnia, jak było nakazane, bez zwłoki zwołali wiec, zgromadzili lud. Zebrali się razem wszyscy co do jednego; kobieta siedząc na wysokim tronie przemówiła do nieokrzesanych mężów:
„O litości godny ludu, który nie umiesz żyć wolny
i od wolności, którą każdy dobry mąż traci tylko z życiem, uciekasz nie zmuszony i dobrowolnie zginasz kark pod niezwyczajną wam niewolę. Ach! nadaremnie, późno będziecie żałować, tak jak żałowały żaby, gdy wąż wodny, którego wybrały sobie królem, zaczął je zabijać. Albo, jeżeli nie wiecie, jakie są prawa księcia,
Spróbuję rzec wam to krótkimi krótkima słowami.
Najpierw, łatwo jest księcia ustanowić, lecz trudno ustanowionego usunąć, albowiem w tej chwili jest w waszej mocy, czy ustanowicie go księciem, czy nie, skoro zaś będzie ustanowiony, wy i wszystko wasze będzie w jego mocy. Na jego widok trząść się będą wasze kolana i niemy język' przylgnie do suchego podniebienia. Na jego głos z powodu zbyt wielkiego strachu odpowiecie: «Tak panie, tak panie», gdy on samym swoim skinieniem, bez waszego osądzenia, tego skaże na śmierć, tego na obcięcie członków, tamtego rozkaże uwięzić, owego powiesić na szubienicy. Was samych i z waszych tych, których mu się podoba, uczyni jednych niewolnikami innych chłopami, innych płatnikami, innych poborcami, innych oprawcami, innych wołaczami, innych kucharzami czy piekarzami albo młynarzami. Ustanowi sobie również naczelników, setników, włodarzy, robotników uprawiających winnice i role, żniwiarzy, płatnerzy, kuśnierzy i szewców. Waszych synów i córki weźmie na swoją służbę, z wołów również i koni czy klaczy, czy trzód waszych najlepsze zabierze według swego upodobania. Wszystko wasze, co jest lepszego we wsiach, ną polach, na rolach, na łąkach, w winnicach, porwie i obróci na swój użytek. Czemuż tak długo zwlekam? Albo po co to mówię, jak gdybym was chciała straszyć? Jeżeli obstajecie przy zamiarze i nie będziecie niewierni pragnieniu, wskażę wam już i imię księcia, i miejsce, gdzie przebywa”.
Na to niegodny tłum wybucha bezładnym krzykiem, wszyscy jednymi osty życzą sobie, aby był im dany książę.
Do nich ona: „Oto – rzecze – oto za owymi górami – i pokazała palcem góry – jest rzeka nie tak bardzo duża zwana Bílina, nad której brzegiem widać wieś nazwaną Stadice. W jej obrębie jest jeden ugór długi i szeroki na dwanaście kroków, który dziwnym trafem, chociaż położony pośrodku tylu pól, jednak do żadnego pola nie należy. Tam wasz książę orze dwoma rożnymi wołami; jeden wół przepasany jest biało i o białej głowie, drugi, od czoła do zadu biały, ma i tylne nogi białe. Teraz, jeżeli się wam podoba, weźcie moją szatę książęcą i płaszcz, i zmianę szat godnych księcia i idźcie, a poselstwa ludu i moje przekażcie mężowi, i przywiedźcie sobie księcia, a mnie małżonka. Przemysł jest imię męża, który wymyśli wiele praw na wasze karki i głowy, albowiem, to imię po łacinie brzmi «przemyślny» albo więcej [niż inni] «wymyślający». W przyszłości jego potomstwo na wieki będzie panować w tej całej ziemi i poza nią”.

 




minimap