This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Kaffka Margit: Mrowisko (Hangyaboly (8. fejezet) in Polish)

Portre of Kaffka Margit

Hangyaboly (8. fejezet) (Hungarian)

Egy napon át, úgyszólván reggeltől estig, lenn lakozott az egész hangyaboly népe a föld alatt, térdelt a kripta kövén és nézett a síri lámpák reszketeg fényébe; böjttől szédelegve, káprázó szemekkel. A nehéz levegőjű, boltozatos pincét egy napon át betöltötte az imádság egyenletes, mély, mormoló ritmusa; néhányszáz ajak zengte felváltva, egymásnak felelgetve az örökegyforma recitativót, ezerszer is megújuló; tompa sötét morajlással, mely elhullámozva és megújulva, eleinte kínos, nyomasztó; később andalító és nyugalmas, mint maga a Végtelenség gondolata: Adj Uram örök nyugodalmat… A kisebb növendékek néha kimerülten el is bóbiskoltak; a nagyok tarka gondolatai zsibbatag szárnnyal kalandoztak el messzire; a halvány kis Wester Janka délfelé ájultan esett ki az imapadból; rokona, egy soror, karjaiba kapta és fölvitte a napfényre, felélesztgette; aztán visszajött; az ájtatosságot semminek sem volt szabad zavarni. S ha a Kegyelem birtokában elhúnyt Szentasszony netalán utolsó, félig öntudatlan pillanataiban, a szent ostya elnyelése és a földi hüvely teljes kihűlése közötti csekély időben még valami kicsiny gondolati bűnt talált volna elkövetni, egy vétkes vágynak adott helyet, gyönyörködött végső pillanatában a test örömeinek hiú elképzelésén; a leselkedő Gonosz kísértése megbánatta vele kolostori életét, imáit és böjtjeit – vagy megtámadta élő hitét a menten megnyíló Örök Életben és Igazságban… ó, és ha e pillanatnyi megtévedésért száz esztendei purgatóriumra ítéltetett volna is jajgatással és fogcsikorgatással a rettentő lángok tüzében… még akkor is a választott Boldogok közé röppent már az első nap esteléig e szegény lélek – hisz minden egyes kétsornyi imádság, mit érte elmondtak, Szent Péter utódjának hivatalos dekrétuma alapján száznapi búcsú érvényével bír, az Örök Bíró száz teljes napot kell hogy elengedjen érette a bűnhődő léleknek! – Ó; hitnek mágikus ereje…!
Másnap megint újra megnyíltak az iskolák, melyek a gyász napján szüneteltek volt – a Ház népe, mint rendesen, félhatkor kelt a reggeli csengetyűszóra; hatra elkészült az ágyvetéssel és öltözködéssel, félhétig elmondta a reggeli kar-imát térdelve a szobapadlón s egyben mindjárt a reggeli Úrangyalát; aztán mise következett a templomban, negyednyolckor makkávé-reggeli szilenciummal – természetesen asztali imákkal és a Szegény Lélekért való fohászokkal a folyosón menetközben. Nyolc előtt a tanulók órára mentek; legtöbben a nagyudvarokon keresztül, a kerti iskolaházba, hová a bennlakókat nem követte az Öreg lármája, ahol férfitanárokat is lehetett látni, ha mindjárt reverendásakat is – s ahol lopva hírt vehettek a bejáró társnőktől a város, az események, pletykák, a színház, az – Élet felől. Az órák után ebéd következett asztali imákkal és déli Úrangyalával, délután kézimunka a nappaliban, vagy lecketanulás, korrepetíció, zongora, egyházi ének; uzsonna asztali imákkal; vacsora nemkülönben, esti Úrangyala, egy tized a rózsafüzérből karban, végül regráció és félórás esti ima térdenállva, leikiösmeretvizsgálás közösen, tekintettel az aznap elkövetett bűnökre. Vasárnap vagy ünnepnap ezenkívül még délutáni litániára mentek a templomba s a délelőtt folyamán még egy hosszabb énekes misét is hallgattak. De ajánlva volt, hogy ki-ki lefekvés előtt is a hálóban imádkozzék ágya mellé térdelve, a ruhásszéknek borulva, mint valami térdeplőn… Így folytak itt a napok töméntelen sok év óta már, ha időnként cserélődtek is a személyek a fehérre vasalt fej-ékek alant vagy a keskeny növendék-ágyakban – mit tesz az? És most, hogy a Főasszony egyszerű szobája üresen állt és az Úr e kis nyájának nem volt pásztornője – egyelőre észre sem lehetett venni a hiányt. A mostani megyés püspök, e rettentően kövér, hüllőszemű öreg úr, ki beszentelte volt a halottat, egyszersmind megparancsolta az apácáknak a szokásos háromhavi gyászt; heti három napon a húsételtől való tartózkodással.
A nővérek tehát sokszor kaptak halpecsenyét ebédre és fekete szőrkötényt viseltek a rendes öltözet fölött.
És folyt minden a maga rendes útján.
Megjött a komoly tél, fűtötték a termeket és a növendékekét nem vitték le a szép, nagy kertjükbe most már, Kunigunda rikácsolt és toporzékolt s a szép kis Geralda sopánkodott közöttük napestig. A nagy házban is mindenki végezte dolgát zavartalanul. Az abbégalléros jelöltek szelíden hallgatták Berchtolda anyás intelmeit a szeretetről, a tökéletesedésről s a szent szegénységről; s mindezekről meg nem felejtkezve, suttogásuk és fiatal kacagásuk neszével a hálófolyosón; esti szilencium órájában is sokszor megbotránkoztatták az öreg testvéreket. (Mert új főnökük, Berchtolda, ellene volt a szemlesütésnek s más szokott apácás külsőségnek; és szándékkal dicsérte a nyílt, bátor, derült jámborságú szíveket.) És Evelina, az „önmegtagadás szentje” tovább böjtölt a szabott időn kívül és éjjel, titokban felkelt, hogy a konyha földjét s a folyosók hideg kövét súrolja, holott ez nem volt az ő munkája és nappal lúg-ette kezeivel kézimunkát kellett tanítania a polgári iskolában. A „Porta” melletti nagy óvodában Adél csak úgy barátkozott, mint eddig, három-négyéves kis „gavalléraival”, ölébe vette, szép kebléhez szorította, ha valamelyik buksi elszunyókált és hangos, falusias magyar beszédével csatorált velük vidáman, anyukásan. Gregoriát most is a kelleténél többször lehetett látni a szellős lépcsőházalján Fénrichhel, az „intéző” káplánnal, kit ugyan bún volna gondolatban gyanúval illetni, lévén felszentelt áldozópap, egyházi férfiú és unokatestvére is a szép nővérnek; de túlságba mégsem szabad vinni és a betegnek nem használ a hideg folyosón állongás! – Magdolna is azonmód járt-kelt most is, mint rendesen, nyájasan, egyszerűen és kissé elkülönülten – kellemes, tiszta mosolyával és nemes mozdulataival; szép, értékes előadásokat tartott az osztályokban és amit a századak históriáiból tudott és közölt, maga volt az élet-értés, a bölcsesség; de ösztönös idegenséggel maradt távol a zárdai politika kis fogásaitól, bár kedvelte és elismerte barátnőjét, Virginiát. – Soror Mártha is éppúgy ült, mint azelőtt az „Ápolda” egy kis szobájában (mert a tornácra már ritkán sütött a nap) – aszott két vázkeze lelógott öléből, fejével „igen”-t bizonygatott egyre és gyermeki tekintete a levegőbe meredt. Szelényi papa is ott babrált estig a fizikaszobában és nyagatta Virginiát az új Röntgen-apparátusért; Kapossy éppúgy fogta össze talárszerűen reverendáját, ha magyarázott; morcos, sötét szeme lángokat szórt az egyház és erkölcs ellenségeire; németben eljutott a Sturm und Dranghoz és neveléstörténetből Basedow-nál tartott karácsony előtt. Fóth káplán füttyösre csücsörített szájjal járt-kelt a folyosókon; Popescu Kornél fáradt közönnyel vonszolta magát és sötét szeme csak rejtve, ritkán lobogott fel gyönyörű tűzben; Marika minden nap hideg vasba bodrozta a haját; és Szidu meg Gidu az ifjú Soror Emerikát üldözték fáradhatatlanul…
És lám, mindez mégis csak látszat volt, vagy nem ezek az igazi történések; nem azok, melyekben változás, előremozgás lendülete van. Melyek azok tehát?
Igen, aki nagyon figyelt (talán a Jóisten szelíd és végtelenül tükröző szemeivel) az egyebeket is észrevett. Hogy példának okáért Virginia és Berchtolda mily benső egyetértéssel és sokat vannak együtt, s mennyi közös, fontos, „hivatalos” elintézendőjük akad mindig egymással; hogy mily egyértelmű, gyengéd alázattal érintkeznek a mindenben gyanútlan Magdolnával s hogy baráti együttesüknek egészen meghódítottak még néhány magyar nővért, az eleven Adélt s a halvány Gregoriát is, – az „intéző” pap szép unokanővérét. – Viszont figyelhette azt is, hogy a penziósok most még a rendesnél is többet kaszinóznak együtt, s a regráció-órát legtöbbször a kegyes Simonea szobájában töltik esténként, mikor rendesen velük van Evelina, a szent sváblány is és átüzennek gyakran a piros Kunigundáért. – Aztán a gyászruhás kis Gross Helénen is lehetne némi megfigyeléseket tenni; hogy hány öreg és fiatalabb nővér ölelte őt szívére, bár csak szertartásos, gyenge szorítással és csókolta arcon apácásan kétfelől, mondván: Szeretnék anyád lenni az elköltözött helyett; bízzál bennem, te szegény gyermek! – És észrevenni legvégül, hogy két bennlakó növendék, Popescu Kornél és Pável Marika egy idő óta nem szólnak egymáshoz; s hogy az utóbbi, esténként a hálóban, gyakran és fennhangon szokta dícsérgetni Kapossy tanár urat, hogy mennyivel különb és okosabb, mint például az a Fóth, aki éppen hogy csak szép, no, mi az? Egy férfinál nem is sokat számít és nem is olyan csudaszép, mint amilyen elbizakodott pofa; a szeme például Kapossynak is van olyan. És hogy Király Erzsi rendesen halk és nevetős: „Nono ne mondd”-okat és: ;,Te igazán?”-okat szokott odavetni; fejcsóválások közt tekintve le a még-még meleg cserépkályha tetejéről, melyhez támaszkodva nagy buzgalommal firkál kitépett papírlapokra valamit…
Vannak emberek is, kik szelíd és tükröző szemekkel járnak és semmi sem idegen tőlük; például Szelényi papa, a zsíros reverendájú, nagyszivarú öreg fizikatanár ezek közül való volt. Szeretett mindent – tehát látott mindent, ami a házban és a szívekben – e kis világban történt. Igaz, hogy mindenkit megszólított és kikérdezett, akivel éppen találkozott.
„Ahá – hát a kedves Kunigund nővér nem barátja, ugye, a magasabb tudományoknak? »Für solche Affirien!« – hisz mond is valamit! Ő ugyebár azt tartja mostanában, amit a régi bölcs latinok: öregeké a szó a tanácsban! És soror Virginiát nagyon érdekli a kivándorlási kérdés; őt sok kérdés érdekli általában, mi? De csak ha a »mennyei gondviselés akaratával nem ellenkezik« – természetesen. De azt már bizonyosan szeretné tudni, vajon odaát a tengeren túl hány éves korukban kapnak politikai jogot a nők? S a nagy harisnyagyárak üzemében a kék teljesen kiszorította-é már a szivárvány többi színeit? – Hát Georgia kolléga egészsége javulgat-é? Elmegy-é Svájcba e nyáron? Én tudom, mitől függ az; talán ő is tudja. Vagy nem szívesen megy el innét? Sose láttam nőt, ki ennyire értett volna a gyakorlati gazdaságtanhoz elméletben! Hiába, a talentumok közös családi eredetre vallanak! – A mostani negyedévesek? Sohse volt még itt okosabb, tiszteletreméltóbb évfolyam, mint ezek. Vannak köztük, akiket már nem is kisasszonyozni, de nagyságolni volna kedve az embernek, oly érett, bölcs, öntudatos nő (ezért hívom én csak Böskének, másképp bölcs Dianának); – mert nem, nem önökre céloztam Szidónia és Gizella kisasszonyok, bár sejtem, hogy magukra vették. Nna, hisz nem is mindenesetre álló, megdönthetetlen sarkigazság és természettörvény az, hogy: halszú szőke haj és rövid… no, hogy is mondtam? Ennek különben nemsokára ki kell sülnie itt ebben a házban; mert ugye nem minden kegyesrendi nővér vágatja le természetes fejdíszét beöltözéskor; nem mindegyik hit a közmondásban. Na, meglássuk, eljátszodjuk-e a „Segélykérő Nők”-et? Hehe!”…
Így élcelt, csipkelődötté ilyen együgyűen, ártatlan, kedves, hamiskás arcával a fizikaszobában, a tanári előtt vagy az Újépület folyosóján; mindenütt a leghálásabb publikumtól körülvéve. Magános, családtalan öreg pap volt, egy rideg hónapos szobában élt a kis fizetésből, amit az apácák iskolája adott neki: Nem voltak barátai sem a városban, sem a püspöki udvarnál, nem akart sem kanonoki stallumot, sem lila-övet, nem járt sehová és a zárdán kívül nem is látott nőket. Ez a „Természettudományi Szertár” volt az ő klubja és kaszinója; e szelíd évődések: társas élete.
Azok közül a nővérek közül, akik az árva kis Gross Helént édesgették és pártfogolták – Berchtolda, a novíciát-főnöknő nyerte meg legjobban a bizalmát. Ez becsületes és józan nő volt – csúnya és közönséges kis pisze arccal és kancsal, világoskék szemekkel. Egy helybeli kishivatalnak árvája – testvérnénjével varrodát nyitottak volt és ő volt a kifutó; ő hordta haza a kész munkát és tizennégyéves korában jól ismerte a helyi intelligencia minden kis ügyét, pletykáját és meg tudta ítélni a kisvárosi dámák erkölcseit. De nénje, az öregleány elhalt váratlanul és a kicsit tudákos, csúnya és erényes lányka „hivatást érzett”, hogy zárdában töltse életét. Természetes okossága, tudásvágya és judíciuma révén azok közé került, akiket magasabb diplomára képeztettek; a fiókházakban együtt volt Virginiával, s ennek ajánlására tette a boldogult Würdige a jelöltek főnökévé az akkor betegeskedő Simonea helyett; noha az még nem töltötte be a hatvanadik, a „penziós” évét. – A kis bajor leánnyal is szokása szerint nyíltan, anyósian és nyájasan beszélt.
– Hány éves is vagy te, leánykám?
– Húsz múltam, tisztelendő nővér.
– Hm, húszéves korodig a világban éltél. És még mindig itt állsz bizonytalan lélekkel és nem találtál magadnak hozzádillő életformét. Voltak-é kérőid?
– Én nem mentem Münchenben soha bálba, sem társaságba, a gyámom nem akarta, mert…
– Nos?
– Azt akarta, hogy az unokaöccséhez menjek. De én nem akartam; nem; megmondtam, inkább eljövök a nénihez és apáca leszek!
– Nono fiacskám! Így ne; dacból, gyerekességből nem váltunk jegyet Üdvözítőnkkel. – És miért is ellenkeztél! Valaki más volt az eszedben?
– Nem – akkor még nem!
– Akkor nem? Tehát azóta? Nos, nekem úgy bevallhatod, mint édesanyádnak, akit nem ismertél. Én tudom, hogy kinn a világias dolgok és érzések uralkodnak, én nem ítéllek meg; hisz a házasság is egyik szentség a hét közül. Nem kell, hogy nevet és körülményeket mondj; szávai foglalkoztatja-e érzelmeidet valaki; egy férfi?
– Igen! – vallotta a német leányka halk, fullatag hangon.
– Úgy! No és; viszonzásra találsz? Remélheted-e azt, amit „földi boldogság”-nak hívnak? Remélheted-é; őáltala?… No, mit gondolsz kis lányom?
A kis Helén meleg barna szemeit elfutotta a könny; a szája remegett; elővette a zsebkendőjét és belesírta bánatát: „Nein, nein! Er ist nur mein Ideal!”
– Hátha tévedsz? Biztos tudomásod van róla, hogy érzelmed viszonzatlan?
Helénke lejjebb hajtotta barna fejét és igent intett a zsebkendőbe; vagy tán csak zokogó csuklás volt ez. Síró, csepergő tavaszi olvadása fiatal életének, nagy árvaságának, nagy idegenségének; jóleső, szerelmes, érzelmes német bánatának, mely csak lefordíthatatlan germán szókkal volna kifejezhető, nyújtott, mélyzengésű versekbe fogható: Wehmut, Demut, Sehwehrmut… S amelyre újabb táplálék mindössze annyi, hogy mikor a gyászeset után Holzerné, a derék kis barátnő itt volt részvétét kifejezni és szívére ölelhette a fogadószobában – elsúgott, elcsicsergett néhány „külső” újságot hirtelen. – Tudod, valami műkedvelő színház lesz, azt hiszem, én is játszok; mert jótékony; és felkérték Töfflerkét is; te, és azt hallottam, hogy az a leány is fog játszani, mert bejött most farsangra a pusztájokról; de valami szívtelen szerepet adtak neki; olyat, hogy nagyon szép és gonosz, mindenkit elcsábít; és te, furcsa lesz, ha még együtt fognak szerepelni ezek!… Ennyit mindössze. Ám Helénke tudta, hogy a gyász ürügyén most semmiáron ki nem engedné őt vendégségbe barátaihoz a szigorú Kunigund; hogy most soká-soká, tán hónapokig vagy még tovább nem fogja látni azt, akit nur mein Idealnak nevezget forró és szemérmes ábrándjaiban. Hogy az a gyönge szál közöttük – meleg, értő pillamások, rövid kézszorítások – elszakad, szétmállik, ha nem lesz alkalom továbbszőni; ó – ennyire ismerte már a férfiakat; és ott lesz a másik, majd találkoznak, együtt mulatnak, kibékülnek… És elgyávulva, reménytelenül, csacsi leánybüszkeséggel és dacos boldogtalansággal – könnyekben fürdetve esténként a párnát – végett magában az életével, lemondott. – Mindegy már neki úgyis! Csak Ő ne tudja meg soha! Hogy egy szív miatta összetört!… 



Publisher1956, Magyar Klasszikusok. Kaffka Margit válogatott művei, p. 340-347., Szépirodalmi Könyvkiadó

Mrowisko (Polish)

Przez jeden dzień, można by rzec, od rana do wieczora cała społeczność mrowiska mieszkała na dole, pod ziemią, klęczała na kamiennej posadzce krypty i spoglądała w drżący blask lampek nagrobnych; z zawrotami głowy od postu i miganiem w oczach. Ciężkie powietrze sklepionej piwnicy przez cały dzień wypełniał równomierny, miarowy, mrukliwy rytm modlitwy; kilkaset warg szeptało na zmianę odpowiadając sobie w odwiecznym, niezmiennym recitativo, z odnawiającym się po tysiąckroć głuchym, ponurym pomrukiem, który odpływając i napływając falami, był z początku męczący i przygnębiający, później nastrojowy i spokojny jak myśl o samej Nieskończoności; Wieczne adpoczywanie racz jej dać Panie... Młodsze wychowanki niekiedy zasypiały na chwilę znużone, pstre myśli starszych ulatywały daleko na zdrętwiałych skrzydłach; mała Janka Wester koło południa zemdlona wypadła z ławki, wtedy jedna z sióstr, jej krewna, chwyciła ją na ręce i wyniosła na powietrze, ocuciła ją i wróciła, nic nie mogło zakłócić modłów. A jeśli zmarła w stanie laski Święta w swych ostatnich, na wpół przytomnych chwilach, w tym krótkim czasie między przełknięciem świętego opłatka a całkowitym ostygnięciem ziemskiej powłoki, popełniła jakiś drobny grzech w myśli, dała miejsce jakiejś grzesznej tęsknocie, rozkoszowała się w ostatnim momencie płochym wyobrażeniem radości cielesnych; jeśli czający się Zły sprawił, że pożałowała klasztornego życia, swoich modlitw i postów - lub zaatakował jej żywą wiarę w otwierające się właśnie dla niej Wieczne Życie i Prawdę... O, gdyby nawet za to chwilowe zbłądzenie skazana została na sto lat purgatorium z płaczem i zgrzytaniem zębów w ogniu straszliwych płomieni... nawet wtedy ta biedna dusza juź do wieczoru pierwszego dnia uleciałaby do Błogosławionych Wybrańców, bo przecież każda dwuwierszowa modlitwa, jakie za nią odmawiano, posiadała zgodnie z oficjalnym dekretem następcy św. Piotra moc studniowego odpuszczenia grzechów, Wieczny Sędzia za każdą taką modlitwę musi odpuścić całe sto dni grzesznym duszom! O, magiczna siło wiary!
Następnego dnia znów otworzyły się szkoły, które w dniu żałoby pauzowały - mieszkanki domu, jak zwykle, wstały o wpół do szóstej na dźwięk porannego dzwonka; na szóstą były gotowe ze słaniem łóżek i toaletą, do wpół do siódmej klęcząc na podłodze odmówiły chóralnie modlitwę i zarazem poranny Anioł Pański, potem nastąpili msza w kościele, kwadrans po siódmej żołędziowa kawa na śniadanie i silencium - oczywiście z modlitwami przy stole i po drodze, w krużganku, za biedne duszyczki. Przed ósmą uczennice szły na łekcje, większość przez dziedzińce do budynku szkolnego w ogrodzie, gdzie nie prześladowało pensjonarek zrzędzenie Starej, gdzie można było zobaczyć nauczycieli rodzaju męskiego, choćby nawet w sutannach, i gdzie ukradkiem mogły się dowiedzieć od dochodzących o mieście, o wydarzeniach, plotkach i teatrze - o życiu. Po lekcjach następował obiad z modlitwami przy Mole i południowym Aniołem Pańskim, po południu ręczne robótki w sali dziennej lub odrabianie lekcji, korepetycje, fortepian, pieśni kościelne; podwieczorek z modlitwami przy stole; nie inaczej kolacja, wieczorny Anioł Pański, chóralnie jedna dziesiąta róźańca, wreszcie rekreacja i półgodzinne modły wieczorne na klęczkach, wspólny rachunek sumienia z popełnionych tego dnia grzechów. W niedzielę lub dzień świąteczny szły jeszcze do kościoła na popołudniową litanię, a przed południem wysłuchiwały też sumy. I było również pożądane, aby każda z nich, zanim pójdzie spać, pomodliła się jeszcze klęcząc przy łóżku, oparta na krześle z ubraniem jak na klęczniku... Tak płynęły tu dni od dziesiątków lat, jeśli nawet od czasu do czasu zmieniały się osoby pod białymi wykrochmalonymi welonami lub na wąskich pensjonarskich łóżkach - co to miało za znaczenie? I teraz, kiedy prosta cela Matki Przełożonej stała pusta, a to małe boże stadko zostało pozbawione pasterki - nie dostrzegało się, na razie, jej bratku. Obecny biskup komitacki, opasły starszy pan o jaszczurczych oczach, pokropił zmarłą święconą wodą i zarazem przykazał zakonnicom trzymiesięczną, zwyczajową żałobę z powstrzymywaniem się od spożywania mięsa przez trzy dni w tygodniu.
Siostry dostawały więc często rybę na obiad, a na zmykłej odzieży nosiły czarne, włosiane fartuchy.
I wszystko toczyło się zwykłym torem.
Nadeszła sroga zima, opalano więc sale i nie wyprowadzano już teraz pensjonarek do pięknego, dużego ogrodu. Kunegunda wrzeszczała i tupała, a piękna mała Gerolda narzekała całymi dniami. W dużym budynku wszystkie siostry niezakłócenie wypełniały swe obowiązki. Kandydatki w okrągłych kołnierzykach grzecznie słuchały matczynych słów Berchtoldy o miłości, o doskonaleniu się i o świętym ubóstwie i nie upominając o tym wszystkim szeptały i chichotały na korytarzu przed sypialnią, a także podczas wieczornego silencium wielokrotnie gorszyły stare zakonnice. (Bo mowa mistrzyni, Berchtolda, była przeciwna spuszczaniu oczu i różnym innym powierzchownym formom i rozmyślnie chwaliła otwarte, śmiałe i pogodnie bogobojne serca). Ewelina, „święta samozaparcia", nadal pościła poza wyznaczonymi dniami i wstawała potajemnie nocy, aby szorować klepisko kuchni i zimny kamień korytarzy, choć nie była to jej praca, a w dzień wyżartymi przez ług rękami nauczała robótek ręcznych w szkole wydziałowej. W dużej ochronce przy Furcie Adela, tak samo jak do tej pory, przyjaźniła się ze swoimi malutkimi „kawalerami", brała ich na ręce, przytulała do pięknej piersi, gdy któryś z malców zasnął, i gwarzyła z nimi wesoło głośną, wiejską węgierszczyzną, jak matka. Gregorię także i teraz, częściej niż należało, można było spotkać w przewiewnej klatce schodowej z Fenrichem, wikariuszem administratorem, którego wprawdzie grzechem byłoby o cokolwiek podejrzewać, gdyż był prezbitrem, mężem Kościoła i kuzynem pięknej zakonnicy, ale nie powinien był jednak przesadzać, a i chorym nie pomaga wystawanie na zimnym korytarzu! Magdolna teraz też przechadzała się jak zwykle grzeczna, prosta i nieco odizolowana, z czystym miłym uśmiechem i szlachetnymi ruchami; wygłaszała w klasach cenne wykłady, a to, co wiedziała i przekazywała z historii wieków, było samym zrozumieniem życia i mądrością, ale instynktownie trzymała się z dala od drobnych forteli polityki klasztornej, choć lubiła i ceniła swoją przyjaciółkę Wirginię. Siostra Marta przesiadywała jak dawniej w małym pokoiku Domu Opieki (bo na ganek już z rzadka świeciło słońce) - wyschnięte, kościste ręce zwisały z kolan, kiwała potakująco głową i dziecięcym wzrokiem patrzyła w powietrze. Papa Szelényi krzątał się od rana do wieczora w gabinecie fizycznym i męczył Wirginię o nowy aparat rentgenowski; Kapossy zbierał togę w okolicy kolan, gdy coś tłumaczył; jego ciemne, posępne oczy rzucały płomienie na wrogów Kościoła i moralności. W niemieckim doszedł do okresu Sturm und Drang, a w historii pedagogiki był przed Bożym Narodzeniem przy Basedowie. Wikariusz Fóth snuł się po korytarzach stulając wargi, jakby chciał gwizdnąć. Kornelia Popescu powłóczyła nogami znużona i apatyczna, a jej ciemne oczy tylko ukradkiem i rzadko rozpalały się wspaniałym ogniem. Marika codziennie trefiła włosy zimnymi rurkami, a Szidi i Gidi niezmiennie prześladowały miłością młodą siostrę Emerykę...
I proszę, wszystko to jednak były tylko pozory, lub raczej nie te wydarzenia były ważne, nie w nich krył się impet zmiany i postępu. Jakież więc były te inne wydarzenia?
Ten kto bacznie patrzył (może sam Pan Bóg swymi łagodnymi i nieskończenie bystrymi oczami), dostrzegał także i co innego. Choćby na przykład, z jakim zrozu mieniem i jak często spotykają się Wirginia i Berchtolda i ileż to wspólnych, ważnych, „urzędowych" spraw mają zawsze do załatwienia: z jaką jednoznaczną, subtelną pokorą podchodzą do nic nie podejrzewającej Magdolny i że do swego zaprzyjaźnionego kręgu pozyskały bez reszty jeszcze kilka węgierskich sióstr, żywą Adelę i bladą Gregorię, piękną kuzynkę księdza administratora. - Z drugiej strony ten ktoś mógł również zauważyć, że emerytki gawędzą jeszcze więcej niż zwykle, a czas rekreacji spędzają co wieczór w pokoju nabożnej Simonei i wtedy to na ogół jest z nimi również Ewelina, święta Szwabka, i że często posyłają też po czerwonolitą Kunegundę. - Ponadto można było także poczynić pewne spostrzeżenia na temat odzianej w żałobę Helenki Gross: ileż to starszych i młodszych sióstr przycisnęło ją do serca, choćby tylko lekko i ceremonialnie, i klasztornym obyczajem ucałowało w oba policzki mówiąc przy tym: „Pragnęłabym ci być matką, w miejsce zmarłej; zaufaj mi, ty biedne dziecko!" - i można też w końcu zauważyć, że dwie pensjonariuszki, Kornelia Popescu i Marika Pávelówna, od pewnego czasu nie odzywają się do siebie i że ta ostatnia często i głośno wychwala wieczorem w sypialni księdza profesora Kapossyego, o ile to jest lepszy i mądrzejszy, niż choćby taki Fóth, który tyle, że jest ładny, no i cóż to takiego? U mężczyzny to się nawet nie liczy, a zresztą on jest nie tyle, piękny, co zarozumiały; a oczy, na przykład, Kapossy też ma piękne! I że Erzsi Király zwykła jej rzucać ciche i wesołe: „No, no, nie mów!" i „Coś ty, naprawdę?", kręcąc głową i spoglądając w dół z wyżyn ciepłego jeszcze pieca, o który oparta bazgrze coś z wielką gorliwością na wyrwanych z zęszytu kartkach...
Są też osoby, które chodzą z łagodnym i uważnym spojrzeniem i nic nie jest im obce; należy do nich papa Szelényi, stary nauczyciel fizyki w zatłuszczonej sutannie i z wielkim cygarem. Lubi wszystko - a więc widzi wszystko, co dzieje się w domu i w sercach - w tym małym świecie. Prawda, że zaczepia i wypytuje każdą, którą tylko napotka.
„Aha, zatem miła siostra Kunegunda nie jest przyjaciółką wyższych nauk? »Für solche Affinen!« - przecież to też o czymś świadczy! Mianowicie utrzymuje obecnie to, co starzy, mądrzy Latynowie: głos w radzie mają starcy. A siostrę Wirginię bardzo interesuje problem emigracji; w ogóle interesuje ją wiele problemów, co? Ale oczywiście tylko wtedy, gdy »nie sprzeciwiają się woli Opatrzności Bożej«. Z pewnością jednak chciałaby wiedzieć, w jakim wieku kobiety za oceanem otrzymują prawa polityczne? I czy w wielkich zakładach pończoszniczych kolor niebieski już do reszty wyeliminował pozostałe kolory tęczy? - Czy poprawia się stan koleżanki Gregorii? Czy pojedzie tego lata do Szwajcarii? Ja wiem, od czego to zależy, może ona też wie. Niechętnie by wyjechała? Nigdy nie spotkałem kobiety tak obeznanej teoretycznie z praktyczną ekonomią! Cóż, talenty świadczą o wspólnym źródle rodzinnym! - Obecne czwartoklasistki? Jeszcze nie było tu mądrzejszego, godniejszego szacunku rocznika niż ten. Są wśród nich nawet takie osóbki, które człowiek najchętniej tytułowałby już nie panną, a łaskawą panią, takie z nich dojrzałe, mądre i świadome kobiety (ale ja i tak nazywam tę osóbkę Böske, inaczej mądrą Dianą) - bo nie, nie miałem na myśli panien Szidonii i Gizelli, choć przypuszczam, że wzięły to do siebie. Przecież nawet nie do każdego przypadku pasuje niezbity aksjomat i prawo natury, że długie jasne włosy, krótki... Co to ja mówiłem? To zresztą okaże się wkrótce w naszym domu, jako że nie wszystkie siostry Miłosierdzia ścinają naturalną ozdobę głowy przy obłóczynach, nie wszystkie wierzą w porzekadła. No, zobaczymy!"
Tak sobie żartował, docinał, tak dobrodusznie z niewinną, miłą, filuterną miną w gabinecie fizycznym, przed pokojem nauczycielskim lub w krużgankach nowego budynku, wszędzie otoczony najwdzięczniejszym audytorium. Był samotnym starym księdzem bez rodziny, mieszkał w nieprzytulnym sublokatorskim pokoju utrzymując się ze skromnego wynagrodzenia, które płaciła mu szkoła klasztorna. Nie miał przyjaciół ani w mieście, ani na dworze biskupim, nie pragnął stalli kanonika ani fioletowego pasa, nigdzie nie bywał i poza klasztorem nawet nie widywał kobiet. „Gabinet nauk przyrodniczych" był jego klubem, kasynem, łagodne przekomarzanie jego życiem towarzyskim.
Spośród tych sióstr, które hołubiły i protegowały osieroconą Helenę Gross, jej największe zaufanie pozyskała Berchtolda, mistrzyni nowicjuszek. Była uczciwą i trzeźwą kobietą o brzydkiej pospolitej twarzy, zadartym nosie i zezowatych jasnoniebieskich oczach. Sierota po miejscowym drobnym urzędniku wraz ze starszą siostrą otworzyła szwalnię, gdzie pracowała jako panna na posyłki; to ona roznosiła po domach gotową pracę i w wieku czternastu lat dobrze znała drobne sprawy i sprawki miejscowej inteligencji i umiała ocenić moralność małomiasteczkowych dam. Ale siostra, stara panna, umarła nagle, i nieco przemądrzała, brzydka i cnotliwa dziewczynka „poczuła powołanie", aby spędzić życie w klasztorze. Dzięki wrodzonej mądrości, żądzy wiedzy i umiejętności osądu znalazła się wśród tych, które przeznaczono do dalszej nauki; przebywała w jednym prowincjonalnym domu razem z Wirginią i z polecenia tamtej mianowała ją Matka Przełożona mistrzynią nowicjuszek w miejsce niedomagającej wówczas Simonei, aczkolwiek ta nie ukończyła jeszcze sześćdziesiątego, „emerytalnego" roku życia. Z młodą Bawarką, jak to miała w zwyczaju, rozmawiała po matczynemu i przyjaźnie.
- Ile ty masz właściwie lat, dziewczyno?
- Skończyłam dwadzieścia, wielebna siostro.
- Hm, przez dwadzieścia lat żyłaś w świecie. I wciąż jeszcze nie masz pewności w duszy i nie znalazłaś sobie odpowiedniej formy życia. Miałaś konkurentów?
- Nigdy w Monachium nie chodziłam na bale ani między ludzi, mój opiekun nie życzył sobie bo...
- Bo co?
- Chciał, żebym wyszła za jego bratanka. Ale ja go nie chciałam, powiedziałam, że raczej przyjadę do ciotki i zostanę zakonnicą!
- No, no, moja mała! Nie w ten sposób; z przekory, dla dziecinnego kaprysu nie wymienia się pierścionków ze Zbawicielem. A właściwie dlaczego byłaś mu przeciwna? Miałaś w głowie innego?
- Nie, wtedy jeszcze nie!
- Wtedy nie? Zatem teraz już tak? No, mnie możesz wyznać jak rodzonej matce, której nawet nie znałaś. Ja wiem, że w świecie panują świećkie sprawy i uczucia i nie potępiam cię; przecież małżeństwo to jeden z siedmiu sakramentów. Nie pytam o nazwisko ani o okoliczności; zatem jest taki ktoś, pewien mężczyzna, który zajmuje twoje serce?
- Tak - wyznała młoda Niemka cichym, zdławionym głosem.
- No i - napotkałaś wzajemność? Czy możesz mieć nadzieję na to, co nazywa się „ziemskim szczęściem"? Czy możesz mieć na to nadzieję w związku tym mężczyzną? No, jak myślisz, dziewczynko?
Ciepłe, piwne oczy Heleny zaszły łzami, wargi jej drżały; wyjęła chusteczkę i wypłakała w nią swój smutek: „Nein, nein, er ist nur mein Ideal!"
- A jeśli się mylisz? Jesteś zupełnie pewna, że on nie odwzajemnia twoich uczuć?
Helena niżej spuściła ciemną głowę i skinęła potakująco w chusteczkę, lub może był to tylko spazmatyczny szloch. Płaczące, skraplające się wiosenne tajanie młodego życia, wielkiego sieroctwa, wielkiej obcości; przyjemnego, miłosnego, ckliwego niemieckiego smutku, który można by wyrazić tylko w nieprzetłumaczalnych germańskich słowach, ująć w przeciągłych, głęboko dźwięczących rymach: Wehmut, Demut, Schwerrnut... I dla którego nową pożywką było wyłącznie tyle, że kiedy po śmierci Matki Przełożonej Holzerowa, jej zacna przyjaciółka przyszła tu, aby złożyć jej kondolencje i przycisnąć ją da serca - wyszeptała, wyćwierkała nagle kilka „zewnętrznych" nowinek. „Wiesz, ma być amatorskie przedstawienie, może ja też zagram, bo to na cele dobroczynne i poprosili także Töfflera i wiesz, słyszałam, że ta dziewczyna również ma wystąpńć, bo właśnie przyjechała ze wsi na karnawał, ale dali jej rolę czarnego charakteru., ma być bardzo piękna i niegodziwa i wszystkich uwodzić; to będzie dopiero ciekawe, jak tych dwoje razem wystąpi!"... Wszystkiego tyle. Ale Helena wiedziała, że pod pretekstem żałoby surowa Kunegunda za żadną cenę nie puściłaby jej teraz w odwiedziny do przyjaciół; że teraz bardzo długo, może całe miesiące, albo jeszcze dłużej nie zobaczy tego, kogo w gorących i wstydliwych marzeniach nazywa „nur mein Ideał". Że ta wątła nić między nimi - ciepłe porozumiewawcze spojrzenia, krótkie uściski dłoni - zerwie się, rozpadnie, jeśli nie będzie okazji, aby snuć ją dalej; och - na tyle znała już mężczyzn; za to tam będzie ta druga, spotkają się, będą się razem bawić, pogodzą się... i tracąc odwagę, beznadziejnie, z głupią dziewczęcą dumą i upartą rozpaczą - co wieczór zraszając poduszkę łzami - skończyła w ciuchu z życiem, poddała się. Jej i tak już wszystko jedno! Tylko On niech się nigdy nie dowie! Że przez niego zostało złamane pewne serce... 



Source of the quotationKrakkó, Wydawnictwo Literackie, 1983. p. 58-66.

minimap